ဗုဒၶဘာသာတုိ႔အတြက္ သိသင္႔သိထုိက္တဲ႔ ဗုဒၶ၀င္အက်ဥ္း (သုိ႔) ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာအက်ဥ္းေလးပါ။ သိလုိသူမ်ားအတြက္ ရည္ရြယ္ကာ ေရးသား ပူေဇာ္လုိက္ပါသည္။
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ -၆၂၄-ဘီစီတြင္ (ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္၊ ၾကာသာပေတးေန႔တြင္) မယ္ေတာ္မာယာ၀မ္းၾကာ တုိက္တြင္ သေႏၶယူပါသည္။
ဘုရားေလာင္းသည္ -၆၂၃-ဘီစီ၊ (ျမန္မာလလုိ ကဆုန္လျပည့္၊ ေသာၾကာေန႔)တြင္ နီေပါႏုိင္ငံ၊ လုမၺိနီဥယ်ာဥ္၌ မယ္ေတာ္မာယာေဒ၀ီ၊ ခမည္းေတာ္သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးတုိ႔မွ ေမြးဖြားခဲ႔ပါသည္။ ဘုရားေလာင္း နာမည္မွာ သိဒၶတၳျဖစ္ပါသည္။
(၁၆-ႏွစ္မွ ၂၉)ႏွစ္အထိ နန္းစည္းစိမ္းကုိ ခံစားပါသည္။)
ဘီစီ-၅၉၄-(ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္၊ တနလၤာေန႔)တြင္ အိမ္ရာတည္ေထာင္ လူ႔ေဘာင္ခြါကာ ေတာထြက္ေတာ္မူပါသည္။ (သက္ေတာ္ ၂၉-ႏွစ္ အရြယ္ ျဖစ္ပါသည္။)
၂၉-ႏွစ္မွ ၃၅-ႏွစ္အထိ ဒုကၠရစရိယာ-ပင္ပန္းေသာအက်င္႔ က်င္႔ခဲ႔ရပါသည္။)
ဘီစီ-၅၈၈-(ျမန္မာလလုိ-ကဆုန္လျပည့္၊ ဗုဒၶဟူးေန႔)တြင္ သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ကုိ ရရွိေတာ္မူပါသည္။ (သက္ေတာ္ ၃၅-ႏွစ္ အရြယ္ျဖစ္ပါသည္။)
၄င္းဘီစီ-၅၈၈-(ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္ စေနေန႔)တြင္ ပထမဆုံးေသာ ဓမၼစၾကာသုတ္ေတာ္ကုိ ဗာရာဏသီၿမိဳ႕အနီး မိဂဒါ၀ုန္ ေတာမွာ ေဟာေတာ္မူပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဗုဒၶဂယာႏွင္႔ မိဂဒါ၀ုန္ေတာသည္ -၁၈-ယူဇနာ/ မုိင္အားျဖင္႔ -၁၄၄-မုိင္ ေ၀းပါသည္။
ဓမၼစၾကာတရားပြဲမွာ လူသားအေနနဲ႔ ပဥၥ၀ဂၢီငါးဦးသာ ပါ၀င္ပါသည္။ ၄င္းတရားပြဲမွာ အရွင္ေကာ႑ညသည္ အ႐ုဏ္မတတ္မီ ေသာတာပန္တည္ပါသည္။
ေနာက္ဆက္လက္ၿပီး ဘုရားရွင္က-အနတၱလကၡဏသုတ္ကုိ ေဟာေသာအခါ ပဥၥ၀ဂၢီရဟန္းေတာ္ ငါးဦးစလုံး ရဟႏၱာ ျဖစ္ေတာ္မူၾကပါသည္။
ဘီစီ-၅၈၈-တြင္ ဘုရားရွင္သည္ ပထမဆုံးသာသနာျပဳခရီးစဥ္ကုိ စတင္ လုပ္ခဲ႔ပါသည္။
ဘီစီ-၅၄၃-(ျမန္မာလလုိ-ကဆုန္လျပည့္၊ အဂၤါေန႔)တြင္ ဘုရားရွင္ သက္ေတာ္(၈၀)၊ ၀ါေတာ္ (၄၅)တြင္ ကုသိနာ႐ုံ၊ အင္ၾကင္းေတာ၌ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူပါသည္။ ကဆုန္လဆုပ္(၅)ရက္၊ တနဂၤေႏြေန႔တြင္ အေလာင္းေတာ္ကုိ မီးပူေဇာ္ပါသည္။
ပထမသဂၤါယနာ-
ဘုရားရွင္ သက္ေတာ္(၃၅-မွ-၈၀)အတြင္း၊ ၀ါေတာ္အေနအားျဖင္႔(၄၅)၀ါအတြင္း ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ တစ္စုတစ္ေ၀းတည္း စီးစဥ္ဖုိ႔ရန္ ဘုရားရွင္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီး တစ္လအၾကာ--
ဘီစီ-၅၄၃-မွာ ပထမဆုံး သဂၤါယနာကုိ ရာဇၿဂိဳလ္ၿမိဳ႕၊ သတၱပဏၰိလႈိဏ္ဂူ၌ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ စုေပါင္းရြတ္ဆုိျခင္းဟူေသာ သဂၤါယနာတင္ၾကပါသည္။ ပထမသဂၤါယတင္ပြဲမွာ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္သည္ အရွင္မဟာကႆပျဖစ္၍ အရွင္ဥပါလိမေထရ္က ၀ိနည္းအရာတာ၀န္ယူ၍၊ အရွင္အာနႏၵာက သုတၱန္အရာတာ၀န္ယူပါသည္၊ အဖြဲ႔၀င္သံဃာေတာ္ (၅၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ ၀ါေခါင္လဆုပ္ (၅)က စတင္က်င္းပကာ (၇)လၾကာပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာေတာ္သည္ အဇာတသတ္မင္း ျဖစ္ပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဗုဒၶပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီး ပထမသဂၤါယနာတင္ခ်ိန္က စတင္၍ (အဂၤလိပ္လုိ-B.E) သုန္းကာ ဗုဒၶသာသနာႏွစ္ကုိ စတင္ေရတြက္ပါသည္။ “သဂၤါယနာ”ဟူသည္ စုေပါင္းရြတ္ဆုိျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
ဘုရားရွင္ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ ပိဋကတ္ေတာ္တုိ႔ကုိ အရွင္မဟာကႆပစေသာ မေထရ္အဆက္ဆက္တုိ႔ ဆက္ကာဆက္ကာ ေဆာင္ယူထိန္းသိမ္းခဲ႔တဲ႔ အစဥ္အလာကုိ အစြဲျပဳ၍ “ေထရိက”၊ ေနာက္ မေထရ္အစဥ္အဆက္တုိ႔ ထိန္းသိမ္းခဲ႔ေသာ ဗုဒၶအယူ၀ါဒအေနအားျဖင္႔ “ေထရ၀ါဒသာသနာ”အျဖစ္ အမည္တြင္ခဲ႔ပါသည္။
ဒုတိယသဂၤါယနာ-
(BC -443/B.E-100) သာသႏွစ္ (၁၀၀)အေရာက္မွာ ေ၀သာလီၿမိဳ႕၊ ၀ါဠဳကာ႐ုံေက်ာင္းမွာ ဒုတိယသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္သည္ အရွင္ယသျဖစ္ပါသည္။ အရွင္သဗၺမိမေထရ္ႏွင္႔ အရွင္ေရ၀တမေထရ္တုိ႔က အဓိကတာ၀န္ယူကာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ရြတ္ဆုိၾကပါသည္။ အဖြဲ႔၀င္ သံဃာေတာ္ (၇၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ (၈)လ ၾကာပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ေပးေသာဒကာသည္ ကာလာေသာကမင္းျဖစ္ပါသည္။
တတိယသဂၤါယနာ-
(BC-249/B.E-300) သာသနာႏွစ္ (၃၀၀)အေရာက္မွာ ပါဋလိပုတ္ၿမိဳ႕ေတာ္၊ အေသာကာ႐ုံေက်ာင္း၌ တတိယသဂၤါယနာ တင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ အရွင္မဟာေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ျဖစ္၍ အရွင္မဟာကႆပမေထရ္ႏွင္႔ ကာက႑၏သားျဖစ္ေသာ အရွင္ယသမေထရ္တုိ႔က အဓိက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္ပါသည္။ အဖြဲ႔၀င္သံဃာေတာ္အေရအတြက္မွာ (၁၀၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ ဤသံဂၤါယနာတင္ပြဲ၌ ၀ိနည္းေရးရာမ်ားကုိ အဓိကထားကာ ေဆြးေႏြးျခင္း ျပဳလုပ္ၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ႔မင္းမွာ အေသာကမင္းႀကီးျဖစ္ပါသည္။ ဤတတိယသဂၤါယနာသည္ (၉)လ ၾကာပါသည္။
တတိယသဂၤါယနာတင္ၿပီးခ်ိန္ကစၿပီး (၉)တုိင္း (၉)ဌာနတုိ႔သုိ႔ အရွင္မဟာေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ႏွင္႔ အေသာကမင္းႀကီးတုိ႔ တာ၀န္ယူကာ သာသနာျပဳ ေစလႊတ္ေတာ္မူပါသည္။
(၉)တုိင္း (၉)ဌာနႏွင္႔ သာသနာျပဳမေထရ္မ်ား-
၁။ ကသၼီရႏွင္႔ဂႏၶာရအရပ္=အရွင္မဇၥ်ႏၱိကမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၂။ မဟႎသကအရပ္=အရွင္မဟာေဒ၀မေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၃။ ၀န၀ါသိအရပ္= အရွင္ရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၄။ အပရႏၱအရပ္=အရွင္ေယာနကဓမၼရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၅။ မဟာရ႒အရပ္= အရွင္မဟာဓမၼရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၆။ ေယာနကအရပ္=အရွင္မဟာရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၇။ ဟိမ၀ႏၱာအရပ္= အရွင္မဇၥ်ိမမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၈။ သု၀ဏၰဘူမိအရပ္= အရွင္ေသာဏမေထရ္ႏွင္႔ အရွင္ဥတၱရမေထရ္တုိ႔ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၉။ တမၺပဏၰိ (သီဟုိဠ္)အရပ္=အရွင္မဟိႏၵမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
စတုတၳသဂၤါယနာ-
(B.C 94/ B.E 450) သာသနာေတာ္သကၠရဇ္ (၄၅၀)-အေရာက္တြင္ သီဟုိဠ္၊ မလယဇနပုဒ္၊ အာေလာကလႈိဏ္တြင္ စတုတၳသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ မဟာဓမၼရကၡိတမေထရ္ျဖစ္၍ အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္သည္ (၅၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ -၁-ႏွစ္အခ်ိန္ယူကာ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔ၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ့ေပးေသာဒကာသည္ ၀ဋၬဂါမဏိမင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤစတုတၳသဂၤါယနာတြင္ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ေပရြက္တြင္ အကၡရာေရးျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔ၾကပါသည္။
ႏုိင္ငံမ်ားႏွင္႔ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပုံ-
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ျမန္မာႏုိင္ငံ-
ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ 3rd Century A.D-တြင္ ဗုဒၶသာသနာ စတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာနဲ႔တ႐ုတ္ႏုိင္ငံ-
တ႐ုတ္ႏုိင္ငံမွာ 1st Century A.D-တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာနဲ႔ ဗီယက္နမ္ႏုိင္ငံ-
ဗီယက္နမ္ႏုိင္ငံမွာ A.D 189-တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။ တ႐ုတ္မွ တဆင္႔ေရာက္ရွိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ကုိရီးယားႏုိင္ငံ-
ကုိရီးယားႏုိင္ငံမွာ A.D 372-ႏွစ္တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုုဒၶဘာသာႏွင္႔ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ-
ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ A.D ၅၅၂၊ သာသနာေတာ္ႏွစ္ -၁၀၉၅-တြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ကေမၻာဒီယားႏုိင္ငံ-
ကေမၻာဒီးယားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၅-ရာစုတြင္႔ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ထုိင္းႏုိင္ငံ-
ထုိင္းႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၆-ရာစု၊ သာသနာေတာ္ႏွစ္ -၁၃၀၀-တြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ အင္ဒုိနီးရွားႏုိင္ငံ-
အင္ဒုိနီးရွားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၆-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ တိဗက္ႏုိင္ငံ-
တိဗက္ႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၇-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ႐ုရွားႏုိင္ငံ-
႐ုရွားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၁၇-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံႏွင္႔ ဗုဒၶသာသနာ-
အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ A.D -၆-ရာစုေလာက္ကစၿပီး ဗုဒၶသာသနာ တေျဖးေျဖး ကြယ္ေပ်ာက္သြားခဲ႔ပါသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံ ပုဂံဗုဒၶသာသနာ-
ျမန္မာႏုိင္ငံ ပုဂံသုိ႔ A.D -၁၁-ရာစုေလာက္တြင္ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပါသည္။ အရွင္အရဟံႏွင္႔ အေနာရထာမင္းႀကီးတုိ႔ ဦးစီးကာ ျမန္မာျပည္ဗုဒၶသာသနာ ပုိမုိစည္ပင္ျပန္႔ပြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ႔ၾကပါသည္။
ပဥၥမသဂၤါယနာ-
A.D -၁၈၇၁/ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ -၂၄၁၅-ခု/ ျမန္မာသကၠရစ္ -၁၂၃၂-ခုႏွစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၊ မႏၱေလးေတာင္ေျခတြင္ ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ မႏၱေလး၊ ဒကၡိဏာရာမေက်ာင္းတုိက္ဆရာေတာ္ အရွင္ဇာဂရာဘိ၀ံသမေထရ္ျဖစ္၍၊ အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္မွာ ၂၄၀၀-ျဖစ္ပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာမွာ မင္းတုန္းမင္းႀကီး ျဖစ္ပါသည္။
ဤ ပဥၥမသဂၤါယနာတြင္ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္ျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာ တင္ခဲ႔ၾကပါသည္။ ေက်ာက္ခ်ပ္ေရ-၇၂၉-ခ်ပ္ရွိပါသည္။ ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္ရာ၌ ၾကာခ်ိန္မွာ (၇)ႏွစ္၊ (၆)လႏွင္႔ (၁၄) ရက္ၾကာပါသည္။
ဗုဒၶသာသနာေတာ္အလံႏွင္႔ သမုိင္း-
A.D -၁၈၈၀-ခုႏွစ္တြင္ ဗုဒၶသာသနာ႔အလံကုိ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသား စစ္ဗုိလ္ႀကီး -Henry Steel Olcott-က စတင္ တီထြင္ခဲ႔ျခင္းျဖစ္ပါသည္။
အဂၤလန္ႏုိင္ငံ၌ ပထမဆုံးေသာ ဗုဒၶသာသနာ႔အဖြဲ႔အစည္း-
A.D -၁၈၈၁-ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလန္ႏုိင္ငံတြင္-ပါဠိက်မ္းစာအဖြဲ႔အစည္း-ဆုိၿပီး ပထမဆုံးေသာ ပိဋကတ္အဖြဲ႔အစည္း အဂၤလန္ႏုိင္ငံတြင္ စတင္ေပၚေပါက္ခဲ႔ပါသည္။ တည္ေထာင္သူမွာ -T.W. Rhys Davids- ျဖစ္ပါသည္။ သူသည္ မူရင္း ခရစ္စ္ယာန္ဘာသာ၀င္ျဖစ္ပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာ အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ျပန္လည္ေမြးဖြားျခင္း-
A.D -၁၈၉၁-ခုႏွစ္တြင္ သီရိလကၤာႏုိင္ငံမွ အနာဂါရိကဓမၼပါလသူေတာင္စင္ႀကီးဦးေဆာင္ကာ အိႏိၵယႏုိင္ငံ၊ ဗုဒၶဂယာမွာ မဟာေဗာဓိအဖြဲ႔အစည္းဆုိၿပီး ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္တည္ေထာင္ပါသည္။
A.D -၁၉၅၆-ခုတြင္ အိႏိၵယႏုိင္ငံသား Dr. B.R Ambedkar-ဦးေဆာင္ၿပီး အိႏိၵယႏုိင္ငံတြင္ ဗုဒၶသာသနာပုိမုိ ျပန္႔ပြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ႔ပါသည္။ ၁၉၅၆-ခု၊ ေအာက္တုိဘာ -၁၄-ရက္တြင္ အိႏိၵယႏုိင္ငံသား (၁)သန္းခန္႔ ဗုဒၶဘာသာအျဖစ္သုိ႔ ကူးေျပာင္းၾကပါသည္။
ဆ႒သဂၤါယနာ-
A.D ၁၉၅၄-၅၆/ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၄၉၈-ခု၊ ျမန္မာသကၠရဇ္ ၁၃၁၆-ခု၊ ကဆုန္လျပည့္ေန႔တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ကမၻာေအး၊ မဟာပါသာဏလႈိဏ္ဂူ၌ ဆ႒သဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ ေညာင္ရမ္းဆရာေတာ္ အရွင္ေရ၀တမေထရ္ျဖစ္၍၊ အဓိကတာ၀န္ယူ ရြတ္ဖတ္သရဇၥ်ာယ္ေသာမေထရ္မ်ားမွာ မဟာစည္ဆရာေတာ္ႏွင္႔ မင္းကြန္းဆရာေတာ္တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။
အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္မွာ ေထရ၀ါဒ (၅)ႏုိင္ငံ (သီရိလကၤလာ၊ ျမန္မာ၊ ထုိင္း၊ ေလာ၊ ကေမၻာဒီယား)တုိ႔မွ (၂၅၀၀)ေသာ မေထရ္တုိ႔ျဖစ္ပါသည္။ အျခားေသာ ႏုိင္ငံ (၂၄)ႏုိင္ငံတုိ႔မွလည္း အကူအညီမ်ား ေပးၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာမွာ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ဦးႏုႏွင္႔ ျမန္မာျပည္သူ၊ ျပည္သားမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဤဆ႒သဂၤါယနာတင္ပြဲမွာ ပါဠိေတာ္တင္မက အ႒ကထာ၊ ဋီကာမ်ားကုိပါ ျပန္လည္ စစ္ေဆးဆုံးျဖတ္ျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံႏွင္႔ ၀ိပႆနာ-
A.D -၁၉၆၅၊ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ -၂၅၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီးဦးဂုိအင္ကာဦးေဆာင္ၿပီး အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ ဗုဒၶဘာသာ ၀ိပႆနာတရား ျပန္လည္ အျမစ္တြယ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ပါသည္။
ပထမဆုံးေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀က္ဘ္ဆုိက္-
A.D -၁၉၉၈-ေမလတြင္ Nibbana.com-ဟူေသာ ပထမဆုံးဗုဒၶဘာသာ၀က္ဘ္ဆုိက္ကုိ အဂၤလန္ႏုိင္ကေန ဖန္တီးႏုိင္ခဲ႔ပါသည္။
အာဖစ္ဂန္နစ္တန္မွ (Bamiyan)ဗမီယန္ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္-
(A.D-၂၀၀၁၊ မတ္လတြင္ အာဖစ္ဂန္နစ္တန္မွ ကမၻာ႔အံဖြယ္ရပ္ေတာ္မူ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ကုိ အစြန္းေရာက္-မူဆလင္ဘာသာဝင္ တာလီဘမ္တုိ႔၏ ကမၻာအရပ္ရပ္ကဝုိင္းဝန္းကန္ ့ကြက္ေနသည့္ၾကားကဗုံးေဖါက္ခြဲ၍ဖ်က္ဆီးျခင္းကုိ ခံခဲ႔ရပါသည္။)
မွာပါရေစ။ ။အထက္ပါဗုဒၶ၀င္(သုိ႔) ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာအက်ဥ္းသည္ ေမေမ႔လျပည့္၀န္းေလး စုစည္းထားေသာ ဗုဒၶဘာသာနဲ႔ပတ္သက္တဲ႔ အခ်က္အလက္မ်ားကုိ တင္ျပျခင္းျဖစ္ပါသည္။ တခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားမွာ မူကြဲ စသည္အားျဖင္႔ ကြဲလြဲေနျခင္း ရွိေကာင္း ရွိႏုိင္ပါသည္။ အခုေမေမ႔လျပည့္၀န္းေလး တင္ျပတဲ႔မူသည္ ေထရ၀ါဒမေထရ္မ်ား လက္ခံထားေသာ ဘီစီ၊ ေအဒီႏွစ္မ်ားျဖစ္ပါသည္။
ကုိးကား--
၀ိနည္းစူဠ၀ါပါဠိေတာ္
ပါရာဇိက႑အ႒ကထာ
မဟာ၀ံသ
စူဠ၀ံသ
ဦးသာျမတ္ “Buddhism in Southeast Asia”www.nibbana.com
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ -၆၂၄-ဘီစီတြင္ (ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္၊ ၾကာသာပေတးေန႔တြင္) မယ္ေတာ္မာယာ၀မ္းၾကာ တုိက္တြင္ သေႏၶယူပါသည္။
ဘုရားေလာင္းသည္ -၆၂၃-ဘီစီ၊ (ျမန္မာလလုိ ကဆုန္လျပည့္၊ ေသာၾကာေန႔)တြင္ နီေပါႏုိင္ငံ၊ လုမၺိနီဥယ်ာဥ္၌ မယ္ေတာ္မာယာေဒ၀ီ၊ ခမည္းေတာ္သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးတုိ႔မွ ေမြးဖြားခဲ႔ပါသည္။ ဘုရားေလာင္း နာမည္မွာ သိဒၶတၳျဖစ္ပါသည္။
(၁၆-ႏွစ္မွ ၂၉)ႏွစ္အထိ နန္းစည္းစိမ္းကုိ ခံစားပါသည္။)
ဘီစီ-၅၉၄-(ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္၊ တနလၤာေန႔)တြင္ အိမ္ရာတည္ေထာင္ လူ႔ေဘာင္ခြါကာ ေတာထြက္ေတာ္မူပါသည္။ (သက္ေတာ္ ၂၉-ႏွစ္ အရြယ္ ျဖစ္ပါသည္။)
၂၉-ႏွစ္မွ ၃၅-ႏွစ္အထိ ဒုကၠရစရိယာ-ပင္ပန္းေသာအက်င္႔ က်င္႔ခဲ႔ရပါသည္။)
ဘီစီ-၅၈၈-(ျမန္မာလလုိ-ကဆုန္လျပည့္၊ ဗုဒၶဟူးေန႔)တြင္ သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ကုိ ရရွိေတာ္မူပါသည္။ (သက္ေတာ္ ၃၅-ႏွစ္ အရြယ္ျဖစ္ပါသည္။)
၄င္းဘီစီ-၅၈၈-(ျမန္မာလလုိ-၀ါဆုိလျပည့္ စေနေန႔)တြင္ ပထမဆုံးေသာ ဓမၼစၾကာသုတ္ေတာ္ကုိ ဗာရာဏသီၿမိဳ႕အနီး မိဂဒါ၀ုန္ ေတာမွာ ေဟာေတာ္မူပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဗုဒၶဂယာႏွင္႔ မိဂဒါ၀ုန္ေတာသည္ -၁၈-ယူဇနာ/ မုိင္အားျဖင္႔ -၁၄၄-မုိင္ ေ၀းပါသည္။
ဓမၼစၾကာတရားပြဲမွာ လူသားအေနနဲ႔ ပဥၥ၀ဂၢီငါးဦးသာ ပါ၀င္ပါသည္။ ၄င္းတရားပြဲမွာ အရွင္ေကာ႑ညသည္ အ႐ုဏ္မတတ္မီ ေသာတာပန္တည္ပါသည္။
ေနာက္ဆက္လက္ၿပီး ဘုရားရွင္က-အနတၱလကၡဏသုတ္ကုိ ေဟာေသာအခါ ပဥၥ၀ဂၢီရဟန္းေတာ္ ငါးဦးစလုံး ရဟႏၱာ ျဖစ္ေတာ္မူၾကပါသည္။
ဘီစီ-၅၈၈-တြင္ ဘုရားရွင္သည္ ပထမဆုံးသာသနာျပဳခရီးစဥ္ကုိ စတင္ လုပ္ခဲ႔ပါသည္။
ဘီစီ-၅၄၃-(ျမန္မာလလုိ-ကဆုန္လျပည့္၊ အဂၤါေန႔)တြင္ ဘုရားရွင္ သက္ေတာ္(၈၀)၊ ၀ါေတာ္ (၄၅)တြင္ ကုသိနာ႐ုံ၊ အင္ၾကင္းေတာ၌ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူပါသည္။ ကဆုန္လဆုပ္(၅)ရက္၊ တနဂၤေႏြေန႔တြင္ အေလာင္းေတာ္ကုိ မီးပူေဇာ္ပါသည္။
ပထမသဂၤါယနာ-
ဘုရားရွင္ သက္ေတာ္(၃၅-မွ-၈၀)အတြင္း၊ ၀ါေတာ္အေနအားျဖင္႔(၄၅)၀ါအတြင္း ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ တစ္စုတစ္ေ၀းတည္း စီးစဥ္ဖုိ႔ရန္ ဘုရားရွင္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီး တစ္လအၾကာ--
ဘီစီ-၅၄၃-မွာ ပထမဆုံး သဂၤါယနာကုိ ရာဇၿဂိဳလ္ၿမိဳ႕၊ သတၱပဏၰိလႈိဏ္ဂူ၌ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ စုေပါင္းရြတ္ဆုိျခင္းဟူေသာ သဂၤါယနာတင္ၾကပါသည္။ ပထမသဂၤါယတင္ပြဲမွာ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္သည္ အရွင္မဟာကႆပျဖစ္၍ အရွင္ဥပါလိမေထရ္က ၀ိနည္းအရာတာ၀န္ယူ၍၊ အရွင္အာနႏၵာက သုတၱန္အရာတာ၀န္ယူပါသည္၊ အဖြဲ႔၀င္သံဃာေတာ္ (၅၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ ၀ါေခါင္လဆုပ္ (၅)က စတင္က်င္းပကာ (၇)လၾကာပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာေတာ္သည္ အဇာတသတ္မင္း ျဖစ္ပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဗုဒၶပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီး ပထမသဂၤါယနာတင္ခ်ိန္က စတင္၍ (အဂၤလိပ္လုိ-B.E) သုန္းကာ ဗုဒၶသာသနာႏွစ္ကုိ စတင္ေရတြက္ပါသည္။ “သဂၤါယနာ”ဟူသည္ စုေပါင္းရြတ္ဆုိျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
ဘုရားရွင္ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ ပိဋကတ္ေတာ္တုိ႔ကုိ အရွင္မဟာကႆပစေသာ မေထရ္အဆက္ဆက္တုိ႔ ဆက္ကာဆက္ကာ ေဆာင္ယူထိန္းသိမ္းခဲ႔တဲ႔ အစဥ္အလာကုိ အစြဲျပဳ၍ “ေထရိက”၊ ေနာက္ မေထရ္အစဥ္အဆက္တုိ႔ ထိန္းသိမ္းခဲ႔ေသာ ဗုဒၶအယူ၀ါဒအေနအားျဖင္႔ “ေထရ၀ါဒသာသနာ”အျဖစ္ အမည္တြင္ခဲ႔ပါသည္။
ဒုတိယသဂၤါယနာ-
(BC -443/B.E-100) သာသႏွစ္ (၁၀၀)အေရာက္မွာ ေ၀သာလီၿမိဳ႕၊ ၀ါဠဳကာ႐ုံေက်ာင္းမွာ ဒုတိယသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္သည္ အရွင္ယသျဖစ္ပါသည္။ အရွင္သဗၺမိမေထရ္ႏွင္႔ အရွင္ေရ၀တမေထရ္တုိ႔က အဓိကတာ၀န္ယူကာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ရြတ္ဆုိၾကပါသည္။ အဖြဲ႔၀င္ သံဃာေတာ္ (၇၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ (၈)လ ၾကာပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ေပးေသာဒကာသည္ ကာလာေသာကမင္းျဖစ္ပါသည္။
တတိယသဂၤါယနာ-
(BC-249/B.E-300) သာသနာႏွစ္ (၃၀၀)အေရာက္မွာ ပါဋလိပုတ္ၿမိဳ႕ေတာ္၊ အေသာကာ႐ုံေက်ာင္း၌ တတိယသဂၤါယနာ တင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ အရွင္မဟာေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ျဖစ္၍ အရွင္မဟာကႆပမေထရ္ႏွင္႔ ကာက႑၏သားျဖစ္ေသာ အရွင္ယသမေထရ္တုိ႔က အဓိက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္ပါသည္။ အဖြဲ႔၀င္သံဃာေတာ္အေရအတြက္မွာ (၁၀၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ ဤသံဂၤါယနာတင္ပြဲ၌ ၀ိနည္းေရးရာမ်ားကုိ အဓိကထားကာ ေဆြးေႏြးျခင္း ျပဳလုပ္ၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ႔မင္းမွာ အေသာကမင္းႀကီးျဖစ္ပါသည္။ ဤတတိယသဂၤါယနာသည္ (၉)လ ၾကာပါသည္။
တတိယသဂၤါယနာတင္ၿပီးခ်ိန္ကစၿပီး (၉)တုိင္း (၉)ဌာနတုိ႔သုိ႔ အရွင္မဟာေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ႏွင္႔ အေသာကမင္းႀကီးတုိ႔ တာ၀န္ယူကာ သာသနာျပဳ ေစလႊတ္ေတာ္မူပါသည္။
(၉)တုိင္း (၉)ဌာနႏွင္႔ သာသနာျပဳမေထရ္မ်ား-
၁။ ကသၼီရႏွင္႔ဂႏၶာရအရပ္=အရွင္မဇၥ်ႏၱိကမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၂။ မဟႎသကအရပ္=အရွင္မဟာေဒ၀မေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၃။ ၀န၀ါသိအရပ္= အရွင္ရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၄။ အပရႏၱအရပ္=အရွင္ေယာနကဓမၼရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၅။ မဟာရ႒အရပ္= အရွင္မဟာဓမၼရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၆။ ေယာနကအရပ္=အရွင္မဟာရကၡိတမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၇။ ဟိမ၀ႏၱာအရပ္= အရွင္မဇၥ်ိမမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၈။ သု၀ဏၰဘူမိအရပ္= အရွင္ေသာဏမေထရ္ႏွင္႔ အရွင္ဥတၱရမေထရ္တုိ႔ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
၉။ တမၺပဏၰိ (သီဟုိဠ္)အရပ္=အရွင္မဟိႏၵမေထရ္ ဦးေဆာင္ကာႂကြ။
စတုတၳသဂၤါယနာ-
(B.C 94/ B.E 450) သာသနာေတာ္သကၠရဇ္ (၄၅၀)-အေရာက္တြင္ သီဟုိဠ္၊ မလယဇနပုဒ္၊ အာေလာကလႈိဏ္တြင္ စတုတၳသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ မဟာဓမၼရကၡိတမေထရ္ျဖစ္၍ အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္သည္ (၅၀၀) ျဖစ္ပါသည္။ -၁-ႏွစ္အခ်ိန္ယူကာ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔ၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ့ေပးေသာဒကာသည္ ၀ဋၬဂါမဏိမင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤစတုတၳသဂၤါယနာတြင္ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ေပရြက္တြင္ အကၡရာေရးျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔ၾကပါသည္။
ႏုိင္ငံမ်ားႏွင္႔ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပုံ-
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ျမန္မာႏုိင္ငံ-
ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ 3rd Century A.D-တြင္ ဗုဒၶသာသနာ စတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာနဲ႔တ႐ုတ္ႏုိင္ငံ-
တ႐ုတ္ႏုိင္ငံမွာ 1st Century A.D-တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာနဲ႔ ဗီယက္နမ္ႏုိင္ငံ-
ဗီယက္နမ္ႏုိင္ငံမွာ A.D 189-တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။ တ႐ုတ္မွ တဆင္႔ေရာက္ရွိျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ကုိရီးယားႏုိင္ငံ-
ကုိရီးယားႏုိင္ငံမွာ A.D 372-ႏွစ္တြင္ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုုဒၶဘာသာႏွင္႔ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ-
ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ A.D ၅၅၂၊ သာသနာေတာ္ႏွစ္ -၁၀၉၅-တြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ကေမၻာဒီယားႏုိင္ငံ-
ကေမၻာဒီးယားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၅-ရာစုတြင္႔ ဗုဒၶဘာသာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ထုိင္းႏုိင္ငံ-
ထုိင္းႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၆-ရာစု၊ သာသနာေတာ္ႏွစ္ -၁၃၀၀-တြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ အင္ဒုိနီးရွားႏုိင္ငံ-
အင္ဒုိနီးရွားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၆-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ တိဗက္ႏုိင္ငံ-
တိဗက္ႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၇-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ ႐ုရွားႏုိင္ငံ-
႐ုရွားႏုိင္ငံသုိ႔ A.D -၁၇-ရာစုတြင္ ဗုဒၶသာသနာစတင္ေရာက္ရွိပါသည္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံႏွင္႔ ဗုဒၶသာသနာ-
အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ A.D -၆-ရာစုေလာက္ကစၿပီး ဗုဒၶသာသနာ တေျဖးေျဖး ကြယ္ေပ်ာက္သြားခဲ႔ပါသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံ ပုဂံဗုဒၶသာသနာ-
ျမန္မာႏုိင္ငံ ပုဂံသုိ႔ A.D -၁၁-ရာစုေလာက္တြင္ ဗုဒၶသာသနာေရာက္ရွိပါသည္။ အရွင္အရဟံႏွင္႔ အေနာရထာမင္းႀကီးတုိ႔ ဦးစီးကာ ျမန္မာျပည္ဗုဒၶသာသနာ ပုိမုိစည္ပင္ျပန္႔ပြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ႔ၾကပါသည္။
ပဥၥမသဂၤါယနာ-
A.D -၁၈၇၁/ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ -၂၄၁၅-ခု/ ျမန္မာသကၠရစ္ -၁၂၃၂-ခုႏွစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၊ မႏၱေလးေတာင္ေျခတြင္ ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ မႏၱေလး၊ ဒကၡိဏာရာမေက်ာင္းတုိက္ဆရာေတာ္ အရွင္ဇာဂရာဘိ၀ံသမေထရ္ျဖစ္၍၊ အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္မွာ ၂၄၀၀-ျဖစ္ပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာမွာ မင္းတုန္းမင္းႀကီး ျဖစ္ပါသည္။
ဤ ပဥၥမသဂၤါယနာတြင္ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္ျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာ တင္ခဲ႔ၾကပါသည္။ ေက်ာက္ခ်ပ္ေရ-၇၂၉-ခ်ပ္ရွိပါသည္။ ေက်ာက္ထက္အကၡရာတင္ရာ၌ ၾကာခ်ိန္မွာ (၇)ႏွစ္၊ (၆)လႏွင္႔ (၁၄) ရက္ၾကာပါသည္။
ဗုဒၶသာသနာေတာ္အလံႏွင္႔ သမုိင္း-
A.D -၁၈၈၀-ခုႏွစ္တြင္ ဗုဒၶသာသနာ႔အလံကုိ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသား စစ္ဗုိလ္ႀကီး -Henry Steel Olcott-က စတင္ တီထြင္ခဲ႔ျခင္းျဖစ္ပါသည္။
အဂၤလန္ႏုိင္ငံ၌ ပထမဆုံးေသာ ဗုဒၶသာသနာ႔အဖြဲ႔အစည္း-
A.D -၁၈၈၁-ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလန္ႏုိင္ငံတြင္-ပါဠိက်မ္းစာအဖြဲ႔အစည္း-ဆုိၿပီး ပထမဆုံးေသာ ပိဋကတ္အဖြဲ႔အစည္း အဂၤလန္ႏုိင္ငံတြင္ စတင္ေပၚေပါက္ခဲ႔ပါသည္။ တည္ေထာင္သူမွာ -T.W. Rhys Davids- ျဖစ္ပါသည္။ သူသည္ မူရင္း ခရစ္စ္ယာန္ဘာသာ၀င္ျဖစ္ပါသည္။
ဗုဒၶဘာသာ အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ျပန္လည္ေမြးဖြားျခင္း-
A.D -၁၈၉၁-ခုႏွစ္တြင္ သီရိလကၤာႏုိင္ငံမွ အနာဂါရိကဓမၼပါလသူေတာင္စင္ႀကီးဦးေဆာင္ကာ အိႏိၵယႏုိင္ငံ၊ ဗုဒၶဂယာမွာ မဟာေဗာဓိအဖြဲ႔အစည္းဆုိၿပီး ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္တည္ေထာင္ပါသည္။
A.D -၁၉၅၆-ခုတြင္ အိႏိၵယႏုိင္ငံသား Dr. B.R Ambedkar-ဦးေဆာင္ၿပီး အိႏိၵယႏုိင္ငံတြင္ ဗုဒၶသာသနာပုိမုိ ျပန္႔ပြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ႔ပါသည္။ ၁၉၅၆-ခု၊ ေအာက္တုိဘာ -၁၄-ရက္တြင္ အိႏိၵယႏုိင္ငံသား (၁)သန္းခန္႔ ဗုဒၶဘာသာအျဖစ္သုိ႔ ကူးေျပာင္းၾကပါသည္။
ဆ႒သဂၤါယနာ-
A.D ၁၉၅၄-၅၆/ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၄၉၈-ခု၊ ျမန္မာသကၠရဇ္ ၁၃၁၆-ခု၊ ကဆုန္လျပည့္ေန႔တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ကမၻာေအး၊ မဟာပါသာဏလႈိဏ္ဂူ၌ ဆ႒သဂၤါယနာတင္ပါသည္။ ဦးေဆာင္ဆရာေတာ္မွာ ေညာင္ရမ္းဆရာေတာ္ အရွင္ေရ၀တမေထရ္ျဖစ္၍၊ အဓိကတာ၀န္ယူ ရြတ္ဖတ္သရဇၥ်ာယ္ေသာမေထရ္မ်ားမွာ မဟာစည္ဆရာေတာ္ႏွင္႔ မင္းကြန္းဆရာေတာ္တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။
အဖြဲ႔၀င္ဆရာေတာ္အေရအတြက္မွာ ေထရ၀ါဒ (၅)ႏုိင္ငံ (သီရိလကၤလာ၊ ျမန္မာ၊ ထုိင္း၊ ေလာ၊ ကေမၻာဒီယား)တုိ႔မွ (၂၅၀၀)ေသာ မေထရ္တုိ႔ျဖစ္ပါသည္။ အျခားေသာ ႏုိင္ငံ (၂၄)ႏုိင္ငံတုိ႔မွလည္း အကူအညီမ်ား ေပးၾကပါသည္။ အေထာက္အပံ႔ဒကာမွာ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ဦးႏုႏွင္႔ ျမန္မာျပည္သူ၊ ျပည္သားမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ဤဆ႒သဂၤါယနာတင္ပြဲမွာ ပါဠိေတာ္တင္မက အ႒ကထာ၊ ဋီကာမ်ားကုိပါ ျပန္လည္ စစ္ေဆးဆုံးျဖတ္ျခင္းျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံႏွင္႔ ၀ိပႆနာ-
A.D -၁၉၆၅၊ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ႏွစ္ -၂၅၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီးဦးဂုိအင္ကာဦးေဆာင္ၿပီး အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္ ဗုဒၶဘာသာ ၀ိပႆနာတရား ျပန္လည္ အျမစ္တြယ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ပါသည္။
ပထမဆုံးေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀က္ဘ္ဆုိက္-
A.D -၁၉၉၈-ေမလတြင္ Nibbana.com-ဟူေသာ ပထမဆုံးဗုဒၶဘာသာ၀က္ဘ္ဆုိက္ကုိ အဂၤလန္ႏုိင္ကေန ဖန္တီးႏုိင္ခဲ႔ပါသည္။
အာဖစ္ဂန္နစ္တန္မွ (Bamiyan)ဗမီယန္ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္-
(A.D-၂၀၀၁၊ မတ္လတြင္ အာဖစ္ဂန္နစ္တန္မွ ကမၻာ႔အံဖြယ္ရပ္ေတာ္မူ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ကုိ အစြန္းေရာက္-မူဆလင္ဘာသာဝင္ တာလီဘမ္တုိ႔၏ ကမၻာအရပ္ရပ္ကဝုိင္းဝန္းကန္ ့ကြက္ေနသည့္ၾကားကဗုံးေဖါက္ခြဲ၍ဖ်က္ဆီးျခင္းကုိ ခံခဲ႔ရပါသည္။)
မွာပါရေစ။ ။အထက္ပါဗုဒၶ၀င္(သုိ႔) ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာအက်ဥ္းသည္ ေမေမ႔လျပည့္၀န္းေလး စုစည္းထားေသာ ဗုဒၶဘာသာနဲ႔ပတ္သက္တဲ႔ အခ်က္အလက္မ်ားကုိ တင္ျပျခင္းျဖစ္ပါသည္။ တခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားမွာ မူကြဲ စသည္အားျဖင္႔ ကြဲလြဲေနျခင္း ရွိေကာင္း ရွိႏုိင္ပါသည္။ အခုေမေမ႔လျပည့္၀န္းေလး တင္ျပတဲ႔မူသည္ ေထရ၀ါဒမေထရ္မ်ား လက္ခံထားေသာ ဘီစီ၊ ေအဒီႏွစ္မ်ားျဖစ္ပါသည္။
ကုိးကား--
၀ိနည္းစူဠ၀ါပါဠိေတာ္
ပါရာဇိက႑အ႒ကထာ
မဟာ၀ံသ
စူဠ၀ံသ
ဦးသာျမတ္ “Buddhism in Southeast Asia”www.nibbana.com
________________________________________________________________________
ရွင္ေတာ္ေဂါတမ၏ မဟာဗုဒၶ၀င္အနွစ္ခ်ဳပ္
(က) ရေသ့ျဖစ္ျခင္း
သုေမဓာရွင္ရေသ့ဘ၀မေရာက္မီ ဘုရားအေလာင္းေတာ္၏ မိဘႏွစ္ပါး လြန္စြာပစၥည္းဥစၥာခ်မ္းသာေပမဲ့ ၄င္းမိဘႏွစ္ပါးေသဆံုးသည့္အခါ ပစၥည္းဥစၥာမ်ား ဘာမွ်ယူမသြားႏိုင္ေသာေၾကာင့္ လူေတြမွ ေသဆံုးလို႔ ဘာမွ် ပါမသြားႏိုင္တာရွိလွ်င္ ေသဆံုးၿပီးပါေအာင္ ယူသြားႏိုင္တာ ရွိကိုရွိရမယ္လို႔ ေတြးမိၿပီး ပစၥည္းဥစၥာ အားလံုး စြန္႔လႊတ္လွဴဒါန္းၿပီး ရေသ့ဘ၀ေျပာင္း တရားက်င့္ခဲ့သည္။
(ခ) ဆႏၵာဓိပတိ
ဘုရားအေလာင္း သုေမဓာသည္ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္ႏွင့္ ေတြ႕ၿပီး နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ေပမဲ့ ဒီပကၤရာ ဘုရားရွင္ကဲ့သို႔ သတၱ၀ါမ်ားအား လမ္းၫႊန္ (ကယ္တင္) လိုေသာ ဆႏၵာဓိပတိေၾကာင့္သာလွ်င္ ဘုရားဆုပန္ ေလသည္။ (ကိုယ့္အတြက္မၾကည့္၊ အမ်ားအက်ဳိးအတြက္သာ ေဆာင္ရြက္လိုေသာ ဆႏၵာဓိပတိသည္ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ ေက်းဇူးေတာ္ျဖစ္ေပသည္။)
(ဂ) ဗ်ာဒိတ္ယူျခင္း
ယခုမ်က္ေမွာက္ေနဆဲ ကမၻာမတိုင္မီ အေရွ႕ေလးသေခ်ၤႏွင့္ကမၻာတစ္သိန္းအစ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္၏ ေျခေတာ္ရင္း၌ သုေမဓာရွင္ရေသ့ဘ၀မွစၿပီး ဘုရားဆုပန္ ဗ်ာဒိတ္ယူခဲ့သည္။ (တစ္ကမၻာသည္ မေရတြက္ႏိုင္ ေအာင္ၾကာလွၿပီး အသေခ်ၤတစ္ခုသည္ တစ္၏ေနာက္မွ သုညေပါင္း တစ္ရာ့ေလးဆယ္ရွိသည္)။
(ဃ) ပါရမီ (ဆယ္ပါး - အျပားသံုးဆယ္)
1. ဒါန (ဒါ) = ေပးလွဴျခင္း
2. သီလ (သီ) = ကိုယ္ႏႈတ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း
3. ေနကၡမၼ (ေတာ) = ကိေလသာေတာမွထြက္ျခင္း
4. ပညာ (ပ) = အေၾကာင္းအက်ဳိး ဆင္ျခင္ထိုးထြင္းသိျခင္း
5. ၀ီရိယ (အား) = အားစိုက္ႀကိဳးစား လံု႔လရွိျခင္း
6. ခႏၲီ (ခံ) = သည္းခံျခင္း
7. သစၥာ (ေျဖာင့္) = ေျဖာင့္မတ္/မွန္ကန္ျခင္း
8. အဓိ႒ာန္ (႒ာန္) = အဓိ႒ာန္တည္ေဆာက္ျခင္း၊ ျပတ္သားေသာဆႏၵ
9. ေမတၱာ (ပြား) = စင္ၾကယ္ေသာခ်စ္ျခင္း
10. ဥေပကၡာ (လစ္လ်ဴ) = လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္း/အသင့္အားျဖင့္ ႐ႈျခင္း
မူလပါရမီ (၁၀) ပါး
(ပိုင္ဆိုင္စည္းစိမ္အားလံုးႏွင့္ ဇနီး၊ သား၊ သမီးပါမက်န္ျဖည့္ျခင္း)
[ျပင္ဆင္ရန္] ဥပပါရမီ (၁၀) ပါး
(စည္းစိမ္ + ဇနီး၊ သားသမီးအျပင္ မိမိခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္း ပါျဖည့္ျခင္း)
[ျပင္ဆင္ရန္] ပရမတၳပါရမီ (၁၀) ပါး
(အသက္ကိုပါမက်န္ ျဖည့္ျခင္း)
(င) ပါရမီျဖည့္ပံု
1. ၾကာျမင့္လွစြာေသာအခ်ိန္
2. မရပ္မနား
3. ခ်န္မထားဘဲ
4. ႐ို႐ိုေသေသ
5. ေပ်ာ္ေပ်ာ္ႀကီးျဖည့္
(စ) တိတိက်က်ေသေသခ်ာခ်ာပြင့္ေတာ္မူျခင္း
(၁) ပါရမီျဖည့္တာ တိက်ေသခ်ာ
(၂) ေမြးဖြား ႏွစ္၊ လ၊ ရက္ (မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၈၊ ကဆုန္လျပည့္၊ ေသာၾကာေန႔)
(၃) မိဘႏွစ္ပါး (သုေဒၶါဒနမင္းႀကီး ႏွင့္ မယ္ေတာ္မာယာေဒ၀ီ)
(၄) ေမြးဖြားေနရာ (အိႏၵိယ ႏွင့္ နီေပါနယ္စပ္အနီး၊ နီေပါႏိုင္ငံပိုင္ လုမၺနီဥယ်ာဥ္)
(၅) လူသားအစစ္ျဖစ္ျခင္း
(၆) ေမြးေမြးျခင္းဘုရားမျဖစ္ ၊ က်င့္ၿပီးမွျဖစ္ (က်င့္စဥ္အားလံုး တိက်ေသခ်ာျပထားသည္။)
(၇) ဘုရားျဖစ္ေသာရက္ တိက်ေသခ်ာ (မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ကဆုန္လျပည့္၊ ဗုဒၶဟူးေန႔)
(၈) ဘုရားပြင့္သည့္ေနရာ (ဗုဒၶဂါယာ)
ဗုဒၶႏွင့္ဆိုင္ေသာေန႔မ်ား
ကဆုန္လျပည့္ (၅) ေန႔
(၁) ဗ်ာဒိတ္ယူသည့္ေန႔ = ေလး သေခ်ၤကမၻာတစ္သိန္း အစ ကဆုန္လျပည့္ေန႔။
(၂) ဘုရားေမြးသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၈၊ ကဆုန္လျပည့္ (ေသာၾကာေန႔)
(၃) ဘုရားျဖစ္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ကဆုန္လျပည့္ (ဗုဒၶဟူူးေန႔)
(၄) ဗုဒၶ၀င္အက်ဥ္းေဟာသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၄၊ ကဆုန္လျပည့္႔
(၅) ပရိနိဗၺာန္စံသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၄၈၊ ကဆုန္လျပည့္ (အဂၤါေန႔)
(ကဆုန္လျပည့္၊ ကဆုန္ေညာင္ေရသြန္းပြဲ က်င္းပရျခင္း အထိမ္းအမွတ္သည္ ဘုရား၏ ပရိေဘာဂေစတီ ကို စုေပါင္းပူေဇာ္ၿပီး ေညာင္ပင္အသက္ရွည္ စိမ္းလန္းစိုေျပသကဲ့သို႔သာ သနာေတာ္ သန္႔ရွင္း၊ တည္တံ့၊ ပြားမ်ား ႏိုင္ရန္)
၀ါဆိုလျပည့္ (၅) ေန႔
(၁) ပဋိသေႏၶတည္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၇၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (ၾကာသပေတးေန႔)
(၂) ေတာထြက္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၉၇၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (တနလၤာေန႔)
(၃) ဓမၼစၾကာတရားဦး = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(၄) ေသာတာပန္လူသား စေပၚသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(၅) သံဃာရတနာစေပၚသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(သာသနာ၀င္မ်ားသည္ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႔၏ အဓိပၸယ္ကို ေလးေလးနက္နက္ နားလည္သင့္ေပသည္။)
သီတင္းကြၽတ္လျပည့္ေန႔
1. ဘုရားရွင္သည္ မယ္ေတာ္မိနတ္သားအား ၀ါတြင္းသံုးလလံုးအဘိဓမၼာတရား ေဟာၾကားျခင္း
2. မိဘအားေက်းဇူးဆပ္အၿပီး လူ႕ျပည္ဆင္းစဥ္ လူသားမ်ားဆီမီးျဖင့္ ပူေဇာ္ကန္ေတာ့ျခင္းကို အစြဲျပဳၿပီး မီးျဖင့္ ကန္ေတာ့ၾကသည္။ ဗုဒၶအလိုေတာ္က်မွာ
* အဘိဓမၼာတရားေတာ္ ျပန္႔ပြားနားလည္ေအာင္လုပ္ရန္
* မိဘႏွင့္ေက်းဇူးရွင္မ်ားကို ေက်းဇူးဆပ္ကန္ေတာ့ရန္
(လြန္ကဲေသာ မီးထြန္းျခင္း၊ ဥပမာ - အိမ္သာမက်န္ ႏွင့္ ေဗ်ာက္အိုးႏွင့္ မီး႐ွဴးမီးပန္းမ်ားေဖာက္ၾကျခင္းသည္ မိမိတို႔၏ ထံုးတမ္းအစဥ္အလာအရ လုပ္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။)
[ျပင္ဆင္ရန္] တပို႔တြဲလျပည့္ေန႔
ရာဇၿဂိဳလ္ျပည္၊ ေ၀ဠဳ၀န္ေက်ာင္းတိုက္၌ ရဟႏၲာေပါင္း ၁၂၅၀ တက္ေရာက္ေသာ ‘ပထမသံဃသႏၷိပါတ’ ပထမဆံုးသံဃာ့အစည္းအေ၀းက်င္းပၿပီး ဘုရားအဆူဆူ ဆံုးမစကား ၾသ၀ါဒပါတိေမာက္ ခ်ီးျမႇင့္ေသာေန႔ျဖစ္ၿပီး လက်္ာရံ အဂၢသာ၀က အရွင္သာရိပုတၱရာႏွင့္ လက္၀ဲရံ အဂၢသာ၀က အရွင္ေမာဂၢလာန္တို႔အား ရာထူးအပ္ႏွင္း ေသာေန႔ျဖစ္သည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ၾသ၀ါဒပါတိေမာက္
အႏွစ္ခ်ဳပ္မွာ -
(၁) လြန္စြာ ခ်ဳပ္တည္းျခင္းတည္းဟူေသာ သည္းခံျခင္းသည္ အလြန္ျမင့္ျမတ္ေသာ အက်င့္ေပတည္း။
(၂) မိမိစိတ္ကို သန္႔ရွင္းျဖဴစင္ေစရာ၏။
(၃) ထူးျမတ္ေသာအက်င့္၌ လြန္စြာအားထုတ္ရာ၏။
[ျပင္ဆင္ရန္] ဓမၼစၾကာတရားေတာ္
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ (၂၉)ႏွစ္ထိ ကာမဂုဏ္အာ႐ံုတို႔ျဖင့္ ေပ်ာ္ပါးေနခဲ့ေသာ ‘ကာမသုခလႅ’ိကာႏု ေယာဂလက္ယာစြန္းေရာက္ေနစဥ္ ေလာဘကိုသာ ျဖစ္ေစၿပီး၊ (၂၉) ႏွစ္မွ (၃၅) ႏွစ္အထိ (၆) ႏွစ္လံုးလံုး ခႏၶာကုိယ္ကို အမ်ဳိးမ်ဳိးႏွိပ္စက္ညႇင္းဆဲၿပီးက်င့္ေသာ ဒုကၠရစရိယာအက်င့္ ‘အတၱကိလမထာႏုေယာဂ’ လက္၀ဲ စြန္း ေရာက္ေနစဥ္ ေဒါသကိုသာျဖစ္ေစသျဖင့္ တရားမရျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ ၄င္းအစြန္းႏွစ္ပါးကိုေရွာင္ၿပီး ‘မဇိၥ်မပဋိပဒါ’ (ေခၚ) မဂၢင္ရွစ္ပါးအက်င့္ကို က်င့္မွသာလွ်င္ သစၥာေလးပါး ကို သိျမင္ႏိုင္ေသာ တရားျဖစ္သည္ဟု ေဟာၾကားေသာ တရားျဖစ္သည္။
သစၥာတရား (Universal Truth)
အစဥ္ထာ၀ရမွန္ကန္ေသာအမွန္တရား
(က) Person ပုဂၢိဳလ္မေရြး
(ခ) Place ေနရာမေရြး
(ဂ) Time အခ်ိန္မေရြး မွန္ကန္မွသာ သစၥာတရားျဖစ္သည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ဗုဒၶသာသနာအႏွစ္ခ်ဳပ္
သစၥာေလးပါးသည္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။
(က) သိ = ဒုကၡသစၥာ (ေဖာက္ျပန္၊ ႏွိပ္စက္၊ လိုတာမရ၊ ရတာ လိုလို႔ ဆင္းရဲျခင္း)
(ခ) ပယ္ = သမုဒယသစၥာ (ဒုကၡျဖစ္ေပၚေစေသာ အေၾကာင္းတရား-ေလာဘ)
(ဂ) ဆိုက္ = နိေရာဓသစၥာ (ဒုကၡသမုဒယခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း-နိဗၺာန္)
(ဃ) ပြား = မဂၢသစၥာ (နိေရာဓသို႔ ဆိုက္ရန္ပြားေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးအက်င့္)
မဂၢင္ရွစ္ပါး (မဂၢသစၥာ)
၁။ သမၼာဒိ႒ိ = မွန္ကန္စြာ ျမင္ျခင္း
၂။ သမၼာသကၤပၸ = မွန္ကန္စြာ ၾကံစည္ျခင္း
၃။ သမၼာ၀ါစာ = မွန္ကန္စြာ ေျပာဆုိျခင္း
၄။ သမၼာကမၼႏၲ = မွန္ကန္စြာ ျပဳမူျခင္း
၅။ သမၼာအာဇီ၀ = မွန္ကန္စြာ အသက္ေမြးျခင္း
၆။ သမၼာ၀ါယာမ = မွန္ကန္စြာ အားထုတ္ျခင္း
၇။ သမၼာသတိ = မွန္ကန္စြာ ေအာက္ေမ့ျခင္း
၈။ သမၼာသမာဓိ =မွန္ကန္စြာ တည္ၾကည္ျခင္း
မဂၢင္ရွစ္ပါးကို ခ်ဳံ႕လွ်င္ သီလ - သမာဓိ - ပညာ သိကၡာသံုးပါးရၿပီး ၄င္းသိကၡာသံုးပါးကို အႏွစ္ခ်ဳပ္လွ်င္ သတိတစ္လံုးသည္သာ က်န္ေတာ့သည္။ ဗုဒၶ၏ နိဗၺာန္ ေရာက္ေၾကာင္းသည္ တစ္ေၾကာင္းတည္းေသာလမ္း မဟာသတိပ႒ာန္တရားျဖစ္သည္။ (သတိတစ္္လံုး အရွိသံုး အဆံုးနိဗၺာန္တိုင္)
ကုသိုလ္ေကာင္းမႈ (၄) မ်ဳိး
၁။ ဒါန (စြန္႔လႊတ္ - လွဴဒါန္း)
၂။ သီလ (ကာယ + ၀စီ ထိန္းေသာစည္းကမ္း)
၃။ သမထဘာ၀နာ (ကမၼ႒ာန္းအာ႐ံုတစ္ခုတည္းကိုသာ ႐ႈျခင္း)
၄။ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ (႐ုပ္နာမ္တရားတို႔၏ ျဖစ္ပ်က္ကို႐ႈျခင္း)
* ဒါန မူလတန္း လူေတာ္ (ကံလမ္း)
* သီလ အလယ္တန္း လူေကာင္း
* သမထဘာ၀နာ အထက္တန္း လူမွန္
* ၀ိပႆနာဘာ၀နာ တကၠသိုလ္ လူျမတ္ (ဉာဏ္လမ္း)
မွတ္ခ်က္
* ဒါန၊ သီလ၊ သမထဘာ၀နာ စသည္သံုးမ်ဳိးသည္ ဘုရားမပြင့္မီ ကာလမ်ားစြာကပင္ ရွိခဲ့ေပသည္။
* လူခ်မ္းသာ နတ္ခ်မ္းသာ ျဗဟၼာခ်မ္းသာမ်ားကို ရေစၿပီး ကံအက်ဳိးေပး သာလွ်င္ရရွိကာ သံသရာလည္ၿပီး ဒုကၡသစၥာမွ မလြတ္ေျမာက္ႏိုင္ေပ။
* ဘုရားပြင့္လာရျခင္းသည္ သတၱ၀ါမ်ားအားလံုး ဒုကၡဆင္းရဲအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္ေစႏိုင္ေသာ ၀ိပႆနာ႐ႈမွတ္ပြားမ်ားႏိုင္ေစရန္ လမ္းၫႊန္ေပးရန္ ျဖစ္ၿပီး ဒုကၡသစၥာမွလြတ္ေျမာက္ၿပီး နိေရာဓသစၥာ (နိဗၺာန္) သုိ႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ေသာ ဉာဏ္အက်ဳိးေပး ကို ၫႊန္ျပေပးရန္ ျဖစ္သည္။
သာသနာ (၃) ရပ္
ဗုဒၶသာသနာ (အဆံုးအမ) သံုးရပ္ရွိသည္။
၁။ ပဋိယတၱိၱိသာသနာ (ေဟာေျပာျခင္း၊ စာေပမွတ္တမ္းတင္ျခင္း၊ သင္ၾကားျခင္း)
၂။ ပဋိပတၱိၱိသာသနာ (မိမိခႏၶာကိုယ္တြင္းသို႔ မိမိဥာဏ္ျဖင့္ ႐ႈမွတ္ပြားမ်ားေလ့က်င့္ျခင္း)
၃။ ပဋိေ၀ဓသာသနာ (ပဋိယတၱိသာသနာ အက်င့္က်င့္ၿပီးမွသာလွ်င္ အရွိတရား၊ အမွန္တရား၊ သေဘာ တရားမ်ား သိျမင္လာၿပီး မဂ္ဥာဏ္၊ ဖိုလ္ဥာဏ္၊ နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳအက်ဳိးရရွိျခင္း)
မွတ္ခ်က္ ဘုရားသာသနာ သံုးရပ္တြင္ - သာသနာျပဳရန္ ပံ့ပိုးျခင္း၊ လုပ္ေဆာင္ျခင္း၊ ေလ့က်င့္ျခင္း ျပဳလုပ္ႏိုင္သည့္ အက်င့္ႏွစ္ျဖာျဖစ္ေသာ ပရိယတၱိႏွင့္ ပဋိပတၱိသာရွိေပသည္။ (ပဋိေ၀ဓသာသနာသည္ က်င့္ၿပီးမွသာလွ်င္ ရရွိေသာအက်ဳိးျဖစ္ေပၚလာျခင္း ျဖစ္ေပသည္။)
ဘုရားဂုဏ္ေတာ္ (၉) ပါး
(၁) အရဟံ
* အရဟံ = လူနတ္ ျဗဟၼာတို႔၏ ပူေဇာ္အထူးကို ခံထိုက္ျခင္း။
* အရ ဟံ = ကိေလသာရန္သူတို႔ကို ပယ္သတ္ေတာ္မူၿပီးျဖစ္ျခင္း။
* အ ရဟံ = ဆိတ္ကြယ္ရာ၌ပင္ မေကာင္းမႈ မျပဳျခင္း။
(၂) သမၼာသမၺဳဒၶ = အလံုးစံုေသာတရားတို႔ကို ဆရာမရွိပါဘဲ ပါရမီစြမ္းအားျဖင့္သိျခင္း။
(၃) ၀ိဇၨာစရဏသမၸႏၷ = အသိဥာဏ္ (၀ိဇၨာ)၊ အက်င့္တရား (စရဏ) တို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုုျခင္း။
(၄) သုဂတ = ေကာင္းျမတ္ေသာစကား (သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ) ကိုသာေျပာျခင္း (ေကာင္းေသာလာျခင္း^သြားျခင္း)
(၅) ေလာက၀ိဒူ = ေလာကႀကီးသံုးပါးကို သိျခင္း။ (သတၱ၊ ၾသကာသ၊ သခၤါရ)
(၆) အႏုတၱေရာပုရိသ = ႐ိိုင္းစိုင္းေသာ တိရိစာၦန္၊ လူ၊ နတ္တို႔ကို ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔ေအာင္ ဆံုးမျခင္း။
(၇) သတၴာေဒ၀ မႏုႆာနံ = လူ နတ္ ျဗဟၼာ သတၱ၀ါ အားလံုးတို႔၏ ဆရာျဖစ္ျခင္း။
(၈) ဗုဒၶ = အမွန္ (သစၥာ) တရားေလးပါးကို သိျခင္း၊ ေဟာၾကားျပသျခင္း။
(၉) ဘဂ၀ါ = ဘုန္းေတာ္ (၆) ပါးႏွင့္ျပည့္စံုုျခင္း။
တရားဂုဏ္ေတာ္ (၆) ပါး
(၁) ေဟာ = ဘုရားကိုယ္တိုင္ေဟာျခင္း။
(၂) ကိုယ္ = က်င့္ၾကံသူအတြက္ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ပင္ ကိုယ္တိုင္႐ႈျမင္ႏိုင္ျခင္း။
(၃) ဆိုင္း = ႐ႈပြားသူအတြက္ မဂ္ၿပီးလွ်င္ ဖိုလ္အခ်ိန္မဆိုင္းဘဲျဖစ္ျခင္း။
(၄) ဖိတ္ = တရားႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ရဲရဲ၀ံ့၀ံ့ ဖိတ္ေခၚရဲျခင္း။
(၅) ကပ္ = မိမိသႏၲာန္၌ အစဥ္ကပ္၍ ေဆာင္ထားသင့္ျခင္း။
(၆) လက္ = မဂ္၊ ဖိုလ္၊ နိဗၺာန္ ဓမၼရသကိုလက္ေတြ႕ခံစားႏိုင္ျခင္း။
သံဃာ့ဂုဏ္ေတာ္ (၉) ပါး
(၁) ေကာင္း = ေကာင္းေသာအက်င့္ရွိျခင္း။
(၂) ေျဖာင့္ = ေျဖာင့္မတ္စြာက်င့္ၾကံျခင္း။
(၃) နိဗ္ = နိဗၺာန္ေရာက္ေရးက်င့္ျခင္း။
(၄) ေလာ = ေလာကုတၱရာတရားနဲ႔ အညီက်င့္ျခင္း။
(၅) ေ၀း = အေ၀းကသယ္ေဆာင္လာသည့္ ပစၥည္းကိုပင္ ခံယူထိုက္ျခင္း။
(၆) ဧည့္ = ဧည့္သည္အတြက္ အထူးစီမံထားသည့္ပစၥည္းကိုပင္ အလွဴခံထိုက္ျခင္း။
(၇) ျမင့္ = ျမင့္ျမတ္ေသာအလွဴကို ခံထိုက္ျခင္း။
(၈) လက္ = လက္အုပ္ခ်ီမိုး ရွိခိုးျခင္းကို ခံထိုက္ျခင္း။
(၉) လယ္ = သတၱ၀ါအေပါင္းတို႔၏ ဒါနမ်ဳိးေစ့ စိုက္ပ်ဳိးရာ လယ္ေျမ ေကာင္းျဖစ္ျခင္း။
သရဏဂံုပ်က္သူ
(၁) ေသဆံုးသူ
(၂) အျခားဘာသာသို႔ ကူးေျပာင္းသူ
(၃) ကိုးကြယ္မႈမွားယြင္းသူ
(ဥပမာ - ဘုရားအဆံုးအမတြင္ မပါေသာ သစ္သီးအမ်ိဳးမ်ဳိးကိုလည္းေကာင္း၊ မခိုင္မာသည့္႐ုပ္ပံု၊ ပန္းပုမ်ားကိုလည္းေကာင္း၊ မျမင္မသိရသည္မ်ားကို သူမ်ားအေျပာ မ်က္စိမွိတ္ၿပီး ကိုးကြယ္သူ)
[ျပင္ဆင္ရန္] သရဏဂံုတည္သူ (ဗုဒၶဘာသာ၀င္အစစ္ျဖစ္သူ)
- ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာရတနာသံုးပါးတို႔၏ ဂုဏ္ေတာ္ (ေက်းဇူး) ကို အစဥ္ႏွလံုးသြင္းကာ အားကိုးအပ္ႏွံၿပီး ရတနာသံုးပါးတို႔၏ အဆံုးအမကိုသာ လိုက္နာက်င့္သံုးေနသူသည္သာလွ်င္ သရဏဂံုတည္သူ ျဖစ္ေလ သည္။
(က) ရေသ့ျဖစ္ျခင္း
သုေမဓာရွင္ရေသ့ဘ၀မေရာက္မီ ဘုရားအေလာင္းေတာ္၏ မိဘႏွစ္ပါး လြန္စြာပစၥည္းဥစၥာခ်မ္းသာေပမဲ့ ၄င္းမိဘႏွစ္ပါးေသဆံုးသည့္အခါ ပစၥည္းဥစၥာမ်ား ဘာမွ်ယူမသြားႏိုင္ေသာေၾကာင့္ လူေတြမွ ေသဆံုးလို႔ ဘာမွ် ပါမသြားႏိုင္တာရွိလွ်င္ ေသဆံုးၿပီးပါေအာင္ ယူသြားႏိုင္တာ ရွိကိုရွိရမယ္လို႔ ေတြးမိၿပီး ပစၥည္းဥစၥာ အားလံုး စြန္႔လႊတ္လွဴဒါန္းၿပီး ရေသ့ဘ၀ေျပာင္း တရားက်င့္ခဲ့သည္။
(ခ) ဆႏၵာဓိပတိ
ဘုရားအေလာင္း သုေမဓာသည္ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္ႏွင့္ ေတြ႕ၿပီး နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ေပမဲ့ ဒီပကၤရာ ဘုရားရွင္ကဲ့သို႔ သတၱ၀ါမ်ားအား လမ္းၫႊန္ (ကယ္တင္) လိုေသာ ဆႏၵာဓိပတိေၾကာင့္သာလွ်င္ ဘုရားဆုပန္ ေလသည္။ (ကိုယ့္အတြက္မၾကည့္၊ အမ်ားအက်ဳိးအတြက္သာ ေဆာင္ရြက္လိုေသာ ဆႏၵာဓိပတိသည္ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ ေက်းဇူးေတာ္ျဖစ္ေပသည္။)
(ဂ) ဗ်ာဒိတ္ယူျခင္း
ယခုမ်က္ေမွာက္ေနဆဲ ကမၻာမတိုင္မီ အေရွ႕ေလးသေခ်ၤႏွင့္ကမၻာတစ္သိန္းအစ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္၏ ေျခေတာ္ရင္း၌ သုေမဓာရွင္ရေသ့ဘ၀မွစၿပီး ဘုရားဆုပန္ ဗ်ာဒိတ္ယူခဲ့သည္။ (တစ္ကမၻာသည္ မေရတြက္ႏိုင္ ေအာင္ၾကာလွၿပီး အသေခ်ၤတစ္ခုသည္ တစ္၏ေနာက္မွ သုညေပါင္း တစ္ရာ့ေလးဆယ္ရွိသည္)။
(ဃ) ပါရမီ (ဆယ္ပါး - အျပားသံုးဆယ္)
1. ဒါန (ဒါ) = ေပးလွဴျခင္း
2. သီလ (သီ) = ကိုယ္ႏႈတ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း
3. ေနကၡမၼ (ေတာ) = ကိေလသာေတာမွထြက္ျခင္း
4. ပညာ (ပ) = အေၾကာင္းအက်ဳိး ဆင္ျခင္ထိုးထြင္းသိျခင္း
5. ၀ီရိယ (အား) = အားစိုက္ႀကိဳးစား လံု႔လရွိျခင္း
6. ခႏၲီ (ခံ) = သည္းခံျခင္း
7. သစၥာ (ေျဖာင့္) = ေျဖာင့္မတ္/မွန္ကန္ျခင္း
8. အဓိ႒ာန္ (႒ာန္) = အဓိ႒ာန္တည္ေဆာက္ျခင္း၊ ျပတ္သားေသာဆႏၵ
9. ေမတၱာ (ပြား) = စင္ၾကယ္ေသာခ်စ္ျခင္း
10. ဥေပကၡာ (လစ္လ်ဴ) = လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္း/အသင့္အားျဖင့္ ႐ႈျခင္း
မူလပါရမီ (၁၀) ပါး
(ပိုင္ဆိုင္စည္းစိမ္အားလံုးႏွင့္ ဇနီး၊ သား၊ သမီးပါမက်န္ျဖည့္ျခင္း)
[ျပင္ဆင္ရန္] ဥပပါရမီ (၁၀) ပါး
(စည္းစိမ္ + ဇနီး၊ သားသမီးအျပင္ မိမိခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္း ပါျဖည့္ျခင္း)
[ျပင္ဆင္ရန္] ပရမတၳပါရမီ (၁၀) ပါး
(အသက္ကိုပါမက်န္ ျဖည့္ျခင္း)
(င) ပါရမီျဖည့္ပံု
1. ၾကာျမင့္လွစြာေသာအခ်ိန္
2. မရပ္မနား
3. ခ်န္မထားဘဲ
4. ႐ို႐ိုေသေသ
5. ေပ်ာ္ေပ်ာ္ႀကီးျဖည့္
(စ) တိတိက်က်ေသေသခ်ာခ်ာပြင့္ေတာ္မူျခင္း
(၁) ပါရမီျဖည့္တာ တိက်ေသခ်ာ
(၂) ေမြးဖြား ႏွစ္၊ လ၊ ရက္ (မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၈၊ ကဆုန္လျပည့္၊ ေသာၾကာေန႔)
(၃) မိဘႏွစ္ပါး (သုေဒၶါဒနမင္းႀကီး ႏွင့္ မယ္ေတာ္မာယာေဒ၀ီ)
(၄) ေမြးဖြားေနရာ (အိႏၵိယ ႏွင့္ နီေပါနယ္စပ္အနီး၊ နီေပါႏိုင္ငံပိုင္ လုမၺနီဥယ်ာဥ္)
(၅) လူသားအစစ္ျဖစ္ျခင္း
(၆) ေမြးေမြးျခင္းဘုရားမျဖစ္ ၊ က်င့္ၿပီးမွျဖစ္ (က်င့္စဥ္အားလံုး တိက်ေသခ်ာျပထားသည္။)
(၇) ဘုရားျဖစ္ေသာရက္ တိက်ေသခ်ာ (မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ကဆုန္လျပည့္၊ ဗုဒၶဟူးေန႔)
(၈) ဘုရားပြင့္သည့္ေနရာ (ဗုဒၶဂါယာ)
ဗုဒၶႏွင့္ဆိုင္ေသာေန႔မ်ား
ကဆုန္လျပည့္ (၅) ေန႔
(၁) ဗ်ာဒိတ္ယူသည့္ေန႔ = ေလး သေခ်ၤကမၻာတစ္သိန္း အစ ကဆုန္လျပည့္ေန႔။
(၂) ဘုရားေမြးသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၈၊ ကဆုန္လျပည့္ (ေသာၾကာေန႔)
(၃) ဘုရားျဖစ္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ကဆုန္လျပည့္ (ဗုဒၶဟူူးေန႔)
(၄) ဗုဒၶ၀င္အက်ဥ္းေဟာသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၄၊ ကဆုန္လျပည့္႔
(၅) ပရိနိဗၺာန္စံသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၄၈၊ ကဆုန္လျပည့္ (အဂၤါေန႔)
(ကဆုန္လျပည့္၊ ကဆုန္ေညာင္ေရသြန္းပြဲ က်င္းပရျခင္း အထိမ္းအမွတ္သည္ ဘုရား၏ ပရိေဘာဂေစတီ ကို စုေပါင္းပူေဇာ္ၿပီး ေညာင္ပင္အသက္ရွည္ စိမ္းလန္းစိုေျပသကဲ့သို႔သာ သနာေတာ္ သန္႔ရွင္း၊ တည္တံ့၊ ပြားမ်ား ႏိုင္ရန္)
၀ါဆိုလျပည့္ (၅) ေန႔
(၁) ပဋိသေႏၶတည္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၆၇၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (ၾကာသပေတးေန႔)
(၂) ေတာထြက္သည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၉၇၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (တနလၤာေန႔)
(၃) ဓမၼစၾကာတရားဦး = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(၄) ေသာတာပန္လူသား စေပၚသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(၅) သံဃာရတနာစေပၚသည့္ေန႔ = မဟာသကၠရာဇ္ - ၁၀၃၊ ၀ါဆိုလျပည့္ (စေနေန႔)
(သာသနာ၀င္မ်ားသည္ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႔၏ အဓိပၸယ္ကို ေလးေလးနက္နက္ နားလည္သင့္ေပသည္။)
သီတင္းကြၽတ္လျပည့္ေန႔
1. ဘုရားရွင္သည္ မယ္ေတာ္မိနတ္သားအား ၀ါတြင္းသံုးလလံုးအဘိဓမၼာတရား ေဟာၾကားျခင္း
2. မိဘအားေက်းဇူးဆပ္အၿပီး လူ႕ျပည္ဆင္းစဥ္ လူသားမ်ားဆီမီးျဖင့္ ပူေဇာ္ကန္ေတာ့ျခင္းကို အစြဲျပဳၿပီး မီးျဖင့္ ကန္ေတာ့ၾကသည္။ ဗုဒၶအလိုေတာ္က်မွာ
* အဘိဓမၼာတရားေတာ္ ျပန္႔ပြားနားလည္ေအာင္လုပ္ရန္
* မိဘႏွင့္ေက်းဇူးရွင္မ်ားကို ေက်းဇူးဆပ္ကန္ေတာ့ရန္
(လြန္ကဲေသာ မီးထြန္းျခင္း၊ ဥပမာ - အိမ္သာမက်န္ ႏွင့္ ေဗ်ာက္အိုးႏွင့္ မီး႐ွဴးမီးပန္းမ်ားေဖာက္ၾကျခင္းသည္ မိမိတို႔၏ ထံုးတမ္းအစဥ္အလာအရ လုပ္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။)
[ျပင္ဆင္ရန္] တပို႔တြဲလျပည့္ေန႔
ရာဇၿဂိဳလ္ျပည္၊ ေ၀ဠဳ၀န္ေက်ာင္းတိုက္၌ ရဟႏၲာေပါင္း ၁၂၅၀ တက္ေရာက္ေသာ ‘ပထမသံဃသႏၷိပါတ’ ပထမဆံုးသံဃာ့အစည္းအေ၀းက်င္းပၿပီး ဘုရားအဆူဆူ ဆံုးမစကား ၾသ၀ါဒပါတိေမာက္ ခ်ီးျမႇင့္ေသာေန႔ျဖစ္ၿပီး လက်္ာရံ အဂၢသာ၀က အရွင္သာရိပုတၱရာႏွင့္ လက္၀ဲရံ အဂၢသာ၀က အရွင္ေမာဂၢလာန္တို႔အား ရာထူးအပ္ႏွင္း ေသာေန႔ျဖစ္သည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ၾသ၀ါဒပါတိေမာက္
အႏွစ္ခ်ဳပ္မွာ -
(၁) လြန္စြာ ခ်ဳပ္တည္းျခင္းတည္းဟူေသာ သည္းခံျခင္းသည္ အလြန္ျမင့္ျမတ္ေသာ အက်င့္ေပတည္း။
(၂) မိမိစိတ္ကို သန္႔ရွင္းျဖဴစင္ေစရာ၏။
(၃) ထူးျမတ္ေသာအက်င့္၌ လြန္စြာအားထုတ္ရာ၏။
[ျပင္ဆင္ရန္] ဓမၼစၾကာတရားေတာ္
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ (၂၉)ႏွစ္ထိ ကာမဂုဏ္အာ႐ံုတို႔ျဖင့္ ေပ်ာ္ပါးေနခဲ့ေသာ ‘ကာမသုခလႅ’ိကာႏု ေယာဂလက္ယာစြန္းေရာက္ေနစဥ္ ေလာဘကိုသာ ျဖစ္ေစၿပီး၊ (၂၉) ႏွစ္မွ (၃၅) ႏွစ္အထိ (၆) ႏွစ္လံုးလံုး ခႏၶာကုိယ္ကို အမ်ဳိးမ်ဳိးႏွိပ္စက္ညႇင္းဆဲၿပီးက်င့္ေသာ ဒုကၠရစရိယာအက်င့္ ‘အတၱကိလမထာႏုေယာဂ’ လက္၀ဲ စြန္း ေရာက္ေနစဥ္ ေဒါသကိုသာျဖစ္ေစသျဖင့္ တရားမရျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ ၄င္းအစြန္းႏွစ္ပါးကိုေရွာင္ၿပီး ‘မဇိၥ်မပဋိပဒါ’ (ေခၚ) မဂၢင္ရွစ္ပါးအက်င့္ကို က်င့္မွသာလွ်င္ သစၥာေလးပါး ကို သိျမင္ႏိုင္ေသာ တရားျဖစ္သည္ဟု ေဟာၾကားေသာ တရားျဖစ္သည္။
သစၥာတရား (Universal Truth)
အစဥ္ထာ၀ရမွန္ကန္ေသာအမွန္တရား
(က) Person ပုဂၢိဳလ္မေရြး
(ခ) Place ေနရာမေရြး
(ဂ) Time အခ်ိန္မေရြး မွန္ကန္မွသာ သစၥာတရားျဖစ္သည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ဗုဒၶသာသနာအႏွစ္ခ်ဳပ္
သစၥာေလးပါးသည္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။
(က) သိ = ဒုကၡသစၥာ (ေဖာက္ျပန္၊ ႏွိပ္စက္၊ လိုတာမရ၊ ရတာ လိုလို႔ ဆင္းရဲျခင္း)
(ခ) ပယ္ = သမုဒယသစၥာ (ဒုကၡျဖစ္ေပၚေစေသာ အေၾကာင္းတရား-ေလာဘ)
(ဂ) ဆိုက္ = နိေရာဓသစၥာ (ဒုကၡသမုဒယခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း-နိဗၺာန္)
(ဃ) ပြား = မဂၢသစၥာ (နိေရာဓသို႔ ဆိုက္ရန္ပြားေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးအက်င့္)
မဂၢင္ရွစ္ပါး (မဂၢသစၥာ)
၁။ သမၼာဒိ႒ိ = မွန္ကန္စြာ ျမင္ျခင္း
၂။ သမၼာသကၤပၸ = မွန္ကန္စြာ ၾကံစည္ျခင္း
၃။ သမၼာ၀ါစာ = မွန္ကန္စြာ ေျပာဆုိျခင္း
၄။ သမၼာကမၼႏၲ = မွန္ကန္စြာ ျပဳမူျခင္း
၅။ သမၼာအာဇီ၀ = မွန္ကန္စြာ အသက္ေမြးျခင္း
၆။ သမၼာ၀ါယာမ = မွန္ကန္စြာ အားထုတ္ျခင္း
၇။ သမၼာသတိ = မွန္ကန္စြာ ေအာက္ေမ့ျခင္း
၈။ သမၼာသမာဓိ =မွန္ကန္စြာ တည္ၾကည္ျခင္း
မဂၢင္ရွစ္ပါးကို ခ်ဳံ႕လွ်င္ သီလ - သမာဓိ - ပညာ သိကၡာသံုးပါးရၿပီး ၄င္းသိကၡာသံုးပါးကို အႏွစ္ခ်ဳပ္လွ်င္ သတိတစ္လံုးသည္သာ က်န္ေတာ့သည္။ ဗုဒၶ၏ နိဗၺာန္ ေရာက္ေၾကာင္းသည္ တစ္ေၾကာင္းတည္းေသာလမ္း မဟာသတိပ႒ာန္တရားျဖစ္သည္။ (သတိတစ္္လံုး အရွိသံုး အဆံုးနိဗၺာန္တိုင္)
ကုသိုလ္ေကာင္းမႈ (၄) မ်ဳိး
၁။ ဒါန (စြန္႔လႊတ္ - လွဴဒါန္း)
၂။ သီလ (ကာယ + ၀စီ ထိန္းေသာစည္းကမ္း)
၃။ သမထဘာ၀နာ (ကမၼ႒ာန္းအာ႐ံုတစ္ခုတည္းကိုသာ ႐ႈျခင္း)
၄။ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ (႐ုပ္နာမ္တရားတို႔၏ ျဖစ္ပ်က္ကို႐ႈျခင္း)
* ဒါန မူလတန္း လူေတာ္ (ကံလမ္း)
* သီလ အလယ္တန္း လူေကာင္း
* သမထဘာ၀နာ အထက္တန္း လူမွန္
* ၀ိပႆနာဘာ၀နာ တကၠသိုလ္ လူျမတ္ (ဉာဏ္လမ္း)
မွတ္ခ်က္
* ဒါန၊ သီလ၊ သမထဘာ၀နာ စသည္သံုးမ်ဳိးသည္ ဘုရားမပြင့္မီ ကာလမ်ားစြာကပင္ ရွိခဲ့ေပသည္။
* လူခ်မ္းသာ နတ္ခ်မ္းသာ ျဗဟၼာခ်မ္းသာမ်ားကို ရေစၿပီး ကံအက်ဳိးေပး သာလွ်င္ရရွိကာ သံသရာလည္ၿပီး ဒုကၡသစၥာမွ မလြတ္ေျမာက္ႏိုင္ေပ။
* ဘုရားပြင့္လာရျခင္းသည္ သတၱ၀ါမ်ားအားလံုး ဒုကၡဆင္းရဲအေပါင္းမွ လြတ္ေျမာက္ေစႏိုင္ေသာ ၀ိပႆနာ႐ႈမွတ္ပြားမ်ားႏိုင္ေစရန္ လမ္းၫႊန္ေပးရန္ ျဖစ္ၿပီး ဒုကၡသစၥာမွလြတ္ေျမာက္ၿပီး နိေရာဓသစၥာ (နိဗၺာန္) သုိ႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ေသာ ဉာဏ္အက်ဳိးေပး ကို ၫႊန္ျပေပးရန္ ျဖစ္သည္။
သာသနာ (၃) ရပ္
ဗုဒၶသာသနာ (အဆံုးအမ) သံုးရပ္ရွိသည္။
၁။ ပဋိယတၱိၱိသာသနာ (ေဟာေျပာျခင္း၊ စာေပမွတ္တမ္းတင္ျခင္း၊ သင္ၾကားျခင္း)
၂။ ပဋိပတၱိၱိသာသနာ (မိမိခႏၶာကိုယ္တြင္းသို႔ မိမိဥာဏ္ျဖင့္ ႐ႈမွတ္ပြားမ်ားေလ့က်င့္ျခင္း)
၃။ ပဋိေ၀ဓသာသနာ (ပဋိယတၱိသာသနာ အက်င့္က်င့္ၿပီးမွသာလွ်င္ အရွိတရား၊ အမွန္တရား၊ သေဘာ တရားမ်ား သိျမင္လာၿပီး မဂ္ဥာဏ္၊ ဖိုလ္ဥာဏ္၊ နိဗၺာန္သို႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳအက်ဳိးရရွိျခင္း)
မွတ္ခ်က္ ဘုရားသာသနာ သံုးရပ္တြင္ - သာသနာျပဳရန္ ပံ့ပိုးျခင္း၊ လုပ္ေဆာင္ျခင္း၊ ေလ့က်င့္ျခင္း ျပဳလုပ္ႏိုင္သည့္ အက်င့္ႏွစ္ျဖာျဖစ္ေသာ ပရိယတၱိႏွင့္ ပဋိပတၱိသာရွိေပသည္။ (ပဋိေ၀ဓသာသနာသည္ က်င့္ၿပီးမွသာလွ်င္ ရရွိေသာအက်ဳိးျဖစ္ေပၚလာျခင္း ျဖစ္ေပသည္။)
ဘုရားဂုဏ္ေတာ္ (၉) ပါး
(၁) အရဟံ
* အရဟံ = လူနတ္ ျဗဟၼာတို႔၏ ပူေဇာ္အထူးကို ခံထိုက္ျခင္း။
* အရ ဟံ = ကိေလသာရန္သူတို႔ကို ပယ္သတ္ေတာ္မူၿပီးျဖစ္ျခင္း။
* အ ရဟံ = ဆိတ္ကြယ္ရာ၌ပင္ မေကာင္းမႈ မျပဳျခင္း။
(၂) သမၼာသမၺဳဒၶ = အလံုးစံုေသာတရားတို႔ကို ဆရာမရွိပါဘဲ ပါရမီစြမ္းအားျဖင့္သိျခင္း။
(၃) ၀ိဇၨာစရဏသမၸႏၷ = အသိဥာဏ္ (၀ိဇၨာ)၊ အက်င့္တရား (စရဏ) တို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုုျခင္း။
(၄) သုဂတ = ေကာင္းျမတ္ေသာစကား (သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ) ကိုသာေျပာျခင္း (ေကာင္းေသာလာျခင္း^သြားျခင္း)
(၅) ေလာက၀ိဒူ = ေလာကႀကီးသံုးပါးကို သိျခင္း။ (သတၱ၊ ၾသကာသ၊ သခၤါရ)
(၆) အႏုတၱေရာပုရိသ = ႐ိိုင္းစိုင္းေသာ တိရိစာၦန္၊ လူ၊ နတ္တို႔ကို ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔ေအာင္ ဆံုးမျခင္း။
(၇) သတၴာေဒ၀ မႏုႆာနံ = လူ နတ္ ျဗဟၼာ သတၱ၀ါ အားလံုးတို႔၏ ဆရာျဖစ္ျခင္း။
(၈) ဗုဒၶ = အမွန္ (သစၥာ) တရားေလးပါးကို သိျခင္း၊ ေဟာၾကားျပသျခင္း။
(၉) ဘဂ၀ါ = ဘုန္းေတာ္ (၆) ပါးႏွင့္ျပည့္စံုုျခင္း။
တရားဂုဏ္ေတာ္ (၆) ပါး
(၁) ေဟာ = ဘုရားကိုယ္တိုင္ေဟာျခင္း။
(၂) ကိုယ္ = က်င့္ၾကံသူအတြက္ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ပင္ ကိုယ္တိုင္႐ႈျမင္ႏိုင္ျခင္း။
(၃) ဆိုင္း = ႐ႈပြားသူအတြက္ မဂ္ၿပီးလွ်င္ ဖိုလ္အခ်ိန္မဆိုင္းဘဲျဖစ္ျခင္း။
(၄) ဖိတ္ = တရားႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ရဲရဲ၀ံ့၀ံ့ ဖိတ္ေခၚရဲျခင္း။
(၅) ကပ္ = မိမိသႏၲာန္၌ အစဥ္ကပ္၍ ေဆာင္ထားသင့္ျခင္း။
(၆) လက္ = မဂ္၊ ဖိုလ္၊ နိဗၺာန္ ဓမၼရသကိုလက္ေတြ႕ခံစားႏိုင္ျခင္း။
သံဃာ့ဂုဏ္ေတာ္ (၉) ပါး
(၁) ေကာင္း = ေကာင္းေသာအက်င့္ရွိျခင္း။
(၂) ေျဖာင့္ = ေျဖာင့္မတ္စြာက်င့္ၾကံျခင္း။
(၃) နိဗ္ = နိဗၺာန္ေရာက္ေရးက်င့္ျခင္း။
(၄) ေလာ = ေလာကုတၱရာတရားနဲ႔ အညီက်င့္ျခင္း။
(၅) ေ၀း = အေ၀းကသယ္ေဆာင္လာသည့္ ပစၥည္းကိုပင္ ခံယူထိုက္ျခင္း။
(၆) ဧည့္ = ဧည့္သည္အတြက္ အထူးစီမံထားသည့္ပစၥည္းကိုပင္ အလွဴခံထိုက္ျခင္း။
(၇) ျမင့္ = ျမင့္ျမတ္ေသာအလွဴကို ခံထိုက္ျခင္း။
(၈) လက္ = လက္အုပ္ခ်ီမိုး ရွိခိုးျခင္းကို ခံထိုက္ျခင္း။
(၉) လယ္ = သတၱ၀ါအေပါင္းတို႔၏ ဒါနမ်ဳိးေစ့ စိုက္ပ်ဳိးရာ လယ္ေျမ ေကာင္းျဖစ္ျခင္း။
သရဏဂံုပ်က္သူ
(၁) ေသဆံုးသူ
(၂) အျခားဘာသာသို႔ ကူးေျပာင္းသူ
(၃) ကိုးကြယ္မႈမွားယြင္းသူ
(ဥပမာ - ဘုရားအဆံုးအမတြင္ မပါေသာ သစ္သီးအမ်ိဳးမ်ဳိးကိုလည္းေကာင္း၊ မခိုင္မာသည့္႐ုပ္ပံု၊ ပန္းပုမ်ားကိုလည္းေကာင္း၊ မျမင္မသိရသည္မ်ားကို သူမ်ားအေျပာ မ်က္စိမွိတ္ၿပီး ကိုးကြယ္သူ)
[ျပင္ဆင္ရန္] သရဏဂံုတည္သူ (ဗုဒၶဘာသာ၀င္အစစ္ျဖစ္သူ)
- ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာရတနာသံုးပါးတို႔၏ ဂုဏ္ေတာ္ (ေက်းဇူး) ကို အစဥ္ႏွလံုးသြင္းကာ အားကိုးအပ္ႏွံၿပီး ရတနာသံုးပါးတို႔၏ အဆံုးအမကိုသာ လိုက္နာက်င့္သံုးေနသူသည္သာလွ်င္ သရဏဂံုတည္သူ ျဖစ္ေလ သည္။
_____________________________________________________________________________________________
အာရွတုိက္၌ ဗုဒၶသာသနာ ျပန္႔ပြားပံု
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ အိႏၵိယျပည္၌ တစ္စ တစ္စ ေမွးမွိန္ကြယ္ေပ်ာက္ျပီးေနာက္ အာရွတုိက္ေျမာက္ပုိင္း၊ အလယ္ပုိင္းႏွင့္ ေတာင္ပုိင္းသုိ႔ ျပန္႔သြား၏ ၊ ထုိသုိ႔ ျပန္႔ပြားျခင္းမွာ ပဓာနအားျဖင့္ အိႏိၵယႏွင့္ ေဒသခံ ဗုဒၶသာသနာျပဳ ရဟန္းေတာ္တုိ႔၏ ၾကိဳးပမ္း အားထုတ္မႈေၾကာင့္ျဖစ္၏ ။ ပင္လယ္ရပ္ျခား တုိင္းတပါး၌ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ပတ္၀န္းက်င္ႏွင့္ ေခတ္ကာလ အမ်ိဳးမ်ိဳးတုိ႔ကုိ ျဖတ္သန္းခဲ့ရေသာ္လည္း ေသြးထက္သံယုိျဖစ္မႈ လုံး၀မရွိဘဲ ေအာင္ျမင္ျခင္းသည္ ဗုဒၶသာသနာ သမုိင္း၏ ထူးျခားေသာ လကၡဏာျဖစ္၏ ၊
ဤအခ်က္ ေရွးဗုဒၶ၀ါဒ သမုိင္းကုိ အျခားကမၻာ ဘာသာ၀ါဒ သမုိင္းမ်ားႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာပါက ပုိမုိထင္ရွားေပမည္။
ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔သည္ ဓားလက္နက္ျဖင့္ သာသနာျပဳျခင္း ၊ဘာသာမတူေသာသူတုိ႔အား ဖိႏွိပ္ျခင္း ဘာသုေရး စစ္ပဲြမ်ား ဆင္ႏႊဲျခင္းစေသာ ကမၻာ့သမုိင္း တစ္ေလွ်ာက္၌ ဘာသာတရားကုိ ခုတုံးလုပ္၍ လူတုိ႔ က်ဴးလြန္ခဲ့ၾကသည့္ ျပစ္မႈမ်ားမွ ကင္းလြတ္ခဲ့ၾကေပသည္။
သီရိလကၤာ
သီဟုိကၽြန္းသုိ႔ ဗုဒၶသာသာနာ ေရာက္လာပုံသည္ သီဟုိဠ္သားတုိ႔၏ ဒီပ၀င္ မဟာ၀င္က်မ္းမ်ား၌ အက်ယ္လာ၏၊ ဤက်မ္းမ်ားကုိ ဗုဒၶ၀ါဒသမုိင္း ေလ့လာေသာ ပညာရွင္တုိ႔ မွီးျငမ္းျပဳၾကရ၏၊ ယခုေခတ္ သုေတသီဆရာတုိ႔ သံသယ၀င္ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ့ အေမြခံ ပစၥည္းမွာ စြယ္ေတာ္ျဖစ္၏၊ စြယ္ေတာ္သည္ ေလးရာစုအတြင္းက အိႏၵိယျပည္မွ ေရာက္လာ၍ ေပၚတူဂီတုိ႔ႏွင့္ ေက်းကုလားမ်ား၏ ရန္ေၾကာင့္ တုိင္းျပည္မျငိမ္မသက္ ျဖစ္ေသာအခါ အျမိဳ႔ျမိဳ႔သုိ႔ ယူေဆာင္၍ ၀ွက္ထားၾက၏၊ ၁၅၆၀ ခုျပည္႔ႏွစ္၌ ေပၚတူဂီတုိ႔က စြယ္ေတာ္ကုိ ရရွိ၍ ဂုိအာျမိဳ႔၌ ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္ၾက၏၊ သုိ႔ရာတြင္ စြယ္ေတာ္မွာ ကႏၷီျမိဳ႔သုိ႔ ျပန္လည္ေရာက္ရွိ၍ ေပၚတူဂီတုိ႔ ဖ်က္ဆီးပစ္ေသာ စြယ္ေတာ္သည္ အတုျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾက၏ ၊ မည္သုိ႔ျဖစ္ေစ ယခုကႏၷီျမိဳ႔ ရွိစြယ္ေတာ္မွာ ႏွစ္လက္မခန္႔ ရွည္၍ လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ သြားျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ရန္ ခဲယဥ္း၏၊
စြယ္ေတာ္ထက္ မ်ားစြာအဖုိးတန္ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ့ အေမြသည္ကား ဗုဒၶစာေပျဖစ္၏၊ ပါဠိ ပိဋကတ္ကုိ ေရွးဦးလက္မြန္ ေပထက္အကၡရာတင္၍ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ ခဲ့ၾကေသာ ေရွးသီဟုိဠ္ရဟန္းတုိ႔၏ ေက်းဇူးကား ယေန႔ ေထရ၀ါဒီအေပၚ၌ ၾကီးမားလွေပ၏၊ ပိဋကတ္ကုိ သီဟုိဠ္သားတုိ႔က မိမိတုိ႔အလုိက် ျပင္ဆင္ခဲ့သည္ဆုိေသာ စြပ္စဲြခ်က္မွာ အေျခအျမစ္မရွိေခ်။
သီဟုိဠ္၌ ယိုးဒယား အမရပူရႏွင့္ ရာမညဟူ၍ ဂုိဏ္းသုံးဂုိဏ္းကဲြလ်က္ရွိ၏၊ ယုိးဒယားဂုိဏ္းသည္ အင္အားေတာင့္တင္းေသာ အတင္ဂုိဏ္းျဖစ္၍ ဇာတ္ၾကီးျမင့္သူမ်ားကုိသာ ရဟန္းျပဳေပး၏၊ အမရပူရဂုိဏ္းမွာ အျခားဇာတ္ရွိသူမ်ားကုိ လက္ခံေသာ အရုံဂုိဏ္းျဖစ္၍ သာသနာေရး ကိစၥမ်ားကုိ တက္တက္ၾကြၾကြ ေဆာင္ရြက္၏၊ ရာမညဂုိဏ္းသည္ကား အင္အားေသးငယ္ေသာ္လည္း ၀ိနည္းသိကၡပုဒ္မ်ား ထိန္းသိမ္းရာ၌ တင္းက်ပ္၍ သံဃာက ပစၥည္း ဥစၥာပုိင္ဆုိင္ျခင္းကုိ တားျမစ္၏၊
[ လက္ရွိကာလ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္၌ သီဟုိဠ္သံဃာ သုံးေသာင္းေက်ာ္ရွိျပီး ယုိးဒယား သို႔မဟုတ္ ယေန႔ေခတ္အေခၚ သ်ာမ သွ်မ္းဂုိဏ္းမွာ ဇာတ္အျမင့္ အနိမ့္ခဲြျခားခ်က္ မရွိဘဲ ရဟန္းျပဳေပးသည္ကုိ ေတြ႔ရွိရ၏၊ ယေန႔အခ်ိန္အထိ အင္အား အေကာင္းဆုံး ဂုိဏ္းအျဖစ္ ရပ္တည္လ်က္ ရွိေနေသး၏ ၊ အမ်ားစု သီဟုိဠ္သံဃာမ်ားမွာ အက်င့္ပုိင္းဆုိင္ရာ အားနည္းသြားျပီး ဗုဒၶစာေပမ်ား ေလ့လာၾကရာ၌ တကၠသိုလ္ ပညာသင္စနစ္ျဖင့္ ေလ့လာၾကျပီး သုတၱန္မ်ားကုိ ဦးစားေပးေလ့လာၾက၏. ၀ိနည္းကုိ ေလ့လာမႈ က်င့္ၾကံမႈ အားနည္းလာသည္ကုိ ေတြ႔ရ၏ အဘိဓမၼာကုိ စိတ္၀င္စားမႈ မရွိၾကေခ်. ။။ (အရွင္တိကၡဥာဏ အာေဘာ္]
ျမန္မာနုိင္ငံ
ခရစ္ႏွစ္ မတုိင္မွီကပင္ ျမန္မာနုိင္ငံသုိ႔ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္းႏွင့္ သီဟုိဠ္ကၽြန္းမွ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားလာေၾကာင္း သမုိင္းအေထာက္ အထားမ်ားရွိ၏၊ ထုိပင္လယ္ရပ္ျခားမွ ေရာက္ရွိလာေသာ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ေထရ၀ါဒ ျဖစ္၍ ေထရ၀ါဒ အေျခမစုိက္မွီက ျမန္မာျပည္ အထက္ပုိင္း၌ မဟာယာန၀ါဒ ေပၚထြန္းေနသည္ဟု သမုိင္းဆရာတုိ႔ ယူဆၾက၏ ၊အေနာ္ရထာ မင္းလက္ထက္ မတုိင္မွီ ပုဂံျပည္၌ ၾကီးစုိးေနေသာ အရည္းၾကီးတုိ႔၏` အယူ၀ါဒသည္ တႏၱရႏွင့္ ေရာေထြးေနေသာ မဟာယာန၀ါဒ ျဖစ္ဟန္ရွိ၏ ၊
ျမန္မာနုိင္ငံရွိ ေထရ၀ါဒကုိ ေလ့လာေသာ အိႏၵိယ ပညာရွင္တစ္ဦး၏ အဆုိအားျဖင့္ အထက္ျမန္မာျပည္၌ ေထရ၀ါဒ အလ်င္ရွိခဲ့ေသာ မဟာယာနတႏၱရ၏ အသြင္လကၡဏာမ်ားသည္ အခ်ိဳ႔ေသာ ပုဂံဘုရားမ်ား၌ ထင္ရွားရွိ၏ ၊ အပယ္ရတနာ ဂူေျပာက္ၾကီး ပုထုိးသားမ်ား ဘုရားသုံးဆူစေသာ ဂူပုထုိးမ်ား၌ အ၀ေလာကိတ မဇၨဴသီရိ တာရာ ( တိဗက္နတ္သမီးဘုရားအမည္ ) စေသာ ဘုရားထီး ဘုရားမမ်ား ေပြ႔ဖက္ေနေသာ ရုပ္ပုံမ်ားကုိ ေတြ႔ရသည္ဟု ဆုိ၏။
ျမန္မာလူမ်ိဳးတုိ႔၏ ဘာသာအယူ၀ါဒႏွင့္ ဓေလ့စရုိက္ကုိ ေလ့လာေသာ အေနာက္တုိင္းသားတုိ႔က ျမန္မာဗုဒၶဘာသာသည္ ျမန္မာတုိ႔၏ နတ္ကုိးကြယ္မႈကုိ ဖုံးကြယ္ရန္ အသုံးျပဳေသာ ဘာသာတရား ျဖစ္သည္ဟု ဆုိၾက၏၊ ျမန္မာ ဗုဒၶ၀ါဒီ အမ်ားစု၏ ဗုဒၶႏွင့္ ဗုဒၶ၀ါဒအေၾကာင္း အသိပညာကုိ ေစ့ငုေသခ်ာစြာ ေလ့လာဆန္းစစ္ပါက အေတာ္အတန္အားနည္းခၽြတ္ယြင္းေနေၾကာင္းေတြ႔ရွိရေပမည္၊ ယေန႔ ျမန္မာေထရ၀ါဒီတုိ႔ သည္ မဟာယာန၀ါဒီတုိ႔ နည္းတူ ဗုဒၶတရားေတာ္ထက္ ဗုဒၶအေၾကာင္းအရာမ်ား၌ ပုိမုိစိတ္၀င္စားၾကျခင္းကုိ ယုံမွားစရာမရွိေခ်၊
ပုံစံအားျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာ အေၾကာင္းအရင္းခံ၍ ေရးသားထားေသာ သမႏၱစကၡဳဒီပနီက်မ္း၌ လာသည့္ ပုစၦာေပါင္း တစ္ရာအနက္ တစ္၀က္ေက်ာ္မွာ ဗုဒၶအေၾကာင္းအရာ ပုစၦာမ်ားျဖစ္၏။
မည္သုိ႔ျဖစ္ေစ ျမန္မာနုိင္ငံသည္ ကမၻာေပၚ၌ ဗုဒၶဘာသာ အထြန္းကားဆုံးနုိင္ငံျဖစ္သည္ဟု ျမန္မာဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔ ယုံၾကည္ၾက၏၊ စင္စစ္ ေက်ာင္းကန္ဘုရား ေစတီပုထုိး ေပါမ်ားျခင္း ပိဋကတ္စာေပကုိ အာဂုံေဆာင္သူမ်ား ရွိျခင္းသည္ သာသနာထြန္းကားေသာ အစစ္အမွန္ လကၡဏာမ်ားဟု ဆုိနုိင္ရန္ ခက္ခဲသည္။ ဗုဒၶဩ၀ါဒကုိ အၿမဲလုိက္နာ က်င့္သုံးေသာ ပုဂၢိဳလ္ေပါမ်ားမွသာ ဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားသည္ဟု ဆုိနိင္ေၾကာင္း မွတ္သားထားသင့္ေပသည္။ ။
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ အိႏၵိယျပည္၌ တစ္စ တစ္စ ေမွးမွိန္ကြယ္ေပ်ာက္ျပီးေနာက္ အာရွတုိက္ေျမာက္ပုိင္း၊ အလယ္ပုိင္းႏွင့္ ေတာင္ပုိင္းသုိ႔ ျပန္႔သြား၏ ၊ ထုိသုိ႔ ျပန္႔ပြားျခင္းမွာ ပဓာနအားျဖင့္ အိႏိၵယႏွင့္ ေဒသခံ ဗုဒၶသာသနာျပဳ ရဟန္းေတာ္တုိ႔၏ ၾကိဳးပမ္း အားထုတ္မႈေၾကာင့္ျဖစ္၏ ။ ပင္လယ္ရပ္ျခား တုိင္းတပါး၌ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ပတ္၀န္းက်င္ႏွင့္ ေခတ္ကာလ အမ်ိဳးမ်ိဳးတုိ႔ကုိ ျဖတ္သန္းခဲ့ရေသာ္လည္း ေသြးထက္သံယုိျဖစ္မႈ လုံး၀မရွိဘဲ ေအာင္ျမင္ျခင္းသည္ ဗုဒၶသာသနာ သမုိင္း၏ ထူးျခားေသာ လကၡဏာျဖစ္၏ ၊
ဤအခ်က္ ေရွးဗုဒၶ၀ါဒ သမုိင္းကုိ အျခားကမၻာ ဘာသာ၀ါဒ သမုိင္းမ်ားႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာပါက ပုိမုိထင္ရွားေပမည္။
ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔သည္ ဓားလက္နက္ျဖင့္ သာသနာျပဳျခင္း ၊ဘာသာမတူေသာသူတုိ႔အား ဖိႏွိပ္ျခင္း ဘာသုေရး စစ္ပဲြမ်ား ဆင္ႏႊဲျခင္းစေသာ ကမၻာ့သမုိင္း တစ္ေလွ်ာက္၌ ဘာသာတရားကုိ ခုတုံးလုပ္၍ လူတုိ႔ က်ဴးလြန္ခဲ့ၾကသည့္ ျပစ္မႈမ်ားမွ ကင္းလြတ္ခဲ့ၾကေပသည္။
သီရိလကၤာ
သီဟုိကၽြန္းသုိ႔ ဗုဒၶသာသာနာ ေရာက္လာပုံသည္ သီဟုိဠ္သားတုိ႔၏ ဒီပ၀င္ မဟာ၀င္က်မ္းမ်ား၌ အက်ယ္လာ၏၊ ဤက်မ္းမ်ားကုိ ဗုဒၶ၀ါဒသမုိင္း ေလ့လာေသာ ပညာရွင္တုိ႔ မွီးျငမ္းျပဳၾကရ၏၊ ယခုေခတ္ သုေတသီဆရာတုိ႔ သံသယ၀င္ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ့ အေမြခံ ပစၥည္းမွာ စြယ္ေတာ္ျဖစ္၏၊ စြယ္ေတာ္သည္ ေလးရာစုအတြင္းက အိႏၵိယျပည္မွ ေရာက္လာ၍ ေပၚတူဂီတုိ႔ႏွင့္ ေက်းကုလားမ်ား၏ ရန္ေၾကာင့္ တုိင္းျပည္မျငိမ္မသက္ ျဖစ္ေသာအခါ အျမိဳ႔ျမိဳ႔သုိ႔ ယူေဆာင္၍ ၀ွက္ထားၾက၏၊ ၁၅၆၀ ခုျပည္႔ႏွစ္၌ ေပၚတူဂီတုိ႔က စြယ္ေတာ္ကုိ ရရွိ၍ ဂုိအာျမိဳ႔၌ ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္ၾက၏၊ သုိ႔ရာတြင္ စြယ္ေတာ္မွာ ကႏၷီျမိဳ႔သုိ႔ ျပန္လည္ေရာက္ရွိ၍ ေပၚတူဂီတုိ႔ ဖ်က္ဆီးပစ္ေသာ စြယ္ေတာ္သည္ အတုျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾက၏ ၊ မည္သုိ႔ျဖစ္ေစ ယခုကႏၷီျမိဳ႔ ရွိစြယ္ေတာ္မွာ ႏွစ္လက္မခန္႔ ရွည္၍ လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ သြားျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ရန္ ခဲယဥ္း၏၊
စြယ္ေတာ္ထက္ မ်ားစြာအဖုိးတန္ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ့ အေမြသည္ကား ဗုဒၶစာေပျဖစ္၏၊ ပါဠိ ပိဋကတ္ကုိ ေရွးဦးလက္မြန္ ေပထက္အကၡရာတင္၍ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ ခဲ့ၾကေသာ ေရွးသီဟုိဠ္ရဟန္းတုိ႔၏ ေက်းဇူးကား ယေန႔ ေထရ၀ါဒီအေပၚ၌ ၾကီးမားလွေပ၏၊ ပိဋကတ္ကုိ သီဟုိဠ္သားတုိ႔က မိမိတုိ႔အလုိက် ျပင္ဆင္ခဲ့သည္ဆုိေသာ စြပ္စဲြခ်က္မွာ အေျခအျမစ္မရွိေခ်။
သီဟုိဠ္၌ ယိုးဒယား အမရပူရႏွင့္ ရာမညဟူ၍ ဂုိဏ္းသုံးဂုိဏ္းကဲြလ်က္ရွိ၏၊ ယုိးဒယားဂုိဏ္းသည္ အင္အားေတာင့္တင္းေသာ အတင္ဂုိဏ္းျဖစ္၍ ဇာတ္ၾကီးျမင့္သူမ်ားကုိသာ ရဟန္းျပဳေပး၏၊ အမရပူရဂုိဏ္းမွာ အျခားဇာတ္ရွိသူမ်ားကုိ လက္ခံေသာ အရုံဂုိဏ္းျဖစ္၍ သာသနာေရး ကိစၥမ်ားကုိ တက္တက္ၾကြၾကြ ေဆာင္ရြက္၏၊ ရာမညဂုိဏ္းသည္ကား အင္အားေသးငယ္ေသာ္လည္း ၀ိနည္းသိကၡပုဒ္မ်ား ထိန္းသိမ္းရာ၌ တင္းက်ပ္၍ သံဃာက ပစၥည္း ဥစၥာပုိင္ဆုိင္ျခင္းကုိ တားျမစ္၏၊
[ လက္ရွိကာလ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္၌ သီဟုိဠ္သံဃာ သုံးေသာင္းေက်ာ္ရွိျပီး ယုိးဒယား သို႔မဟုတ္ ယေန႔ေခတ္အေခၚ သ်ာမ သွ်မ္းဂုိဏ္းမွာ ဇာတ္အျမင့္ အနိမ့္ခဲြျခားခ်က္ မရွိဘဲ ရဟန္းျပဳေပးသည္ကုိ ေတြ႔ရွိရ၏၊ ယေန႔အခ်ိန္အထိ အင္အား အေကာင္းဆုံး ဂုိဏ္းအျဖစ္ ရပ္တည္လ်က္ ရွိေနေသး၏ ၊ အမ်ားစု သီဟုိဠ္သံဃာမ်ားမွာ အက်င့္ပုိင္းဆုိင္ရာ အားနည္းသြားျပီး ဗုဒၶစာေပမ်ား ေလ့လာၾကရာ၌ တကၠသိုလ္ ပညာသင္စနစ္ျဖင့္ ေလ့လာၾကျပီး သုတၱန္မ်ားကုိ ဦးစားေပးေလ့လာၾက၏. ၀ိနည္းကုိ ေလ့လာမႈ က်င့္ၾကံမႈ အားနည္းလာသည္ကုိ ေတြ႔ရ၏ အဘိဓမၼာကုိ စိတ္၀င္စားမႈ မရွိၾကေခ်. ။။ (အရွင္တိကၡဥာဏ အာေဘာ္]
ျမန္မာနုိင္ငံ
ခရစ္ႏွစ္ မတုိင္မွီကပင္ ျမန္မာနုိင္ငံသုိ႔ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္းႏွင့္ သီဟုိဠ္ကၽြန္းမွ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားလာေၾကာင္း သမုိင္းအေထာက္ အထားမ်ားရွိ၏၊ ထုိပင္လယ္ရပ္ျခားမွ ေရာက္ရွိလာေသာ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ေထရ၀ါဒ ျဖစ္၍ ေထရ၀ါဒ အေျခမစုိက္မွီက ျမန္မာျပည္ အထက္ပုိင္း၌ မဟာယာန၀ါဒ ေပၚထြန္းေနသည္ဟု သမုိင္းဆရာတုိ႔ ယူဆၾက၏ ၊အေနာ္ရထာ မင္းလက္ထက္ မတုိင္မွီ ပုဂံျပည္၌ ၾကီးစုိးေနေသာ အရည္းၾကီးတုိ႔၏` အယူ၀ါဒသည္ တႏၱရႏွင့္ ေရာေထြးေနေသာ မဟာယာန၀ါဒ ျဖစ္ဟန္ရွိ၏ ၊
ျမန္မာနုိင္ငံရွိ ေထရ၀ါဒကုိ ေလ့လာေသာ အိႏၵိယ ပညာရွင္တစ္ဦး၏ အဆုိအားျဖင့္ အထက္ျမန္မာျပည္၌ ေထရ၀ါဒ အလ်င္ရွိခဲ့ေသာ မဟာယာနတႏၱရ၏ အသြင္လကၡဏာမ်ားသည္ အခ်ိဳ႔ေသာ ပုဂံဘုရားမ်ား၌ ထင္ရွားရွိ၏ ၊ အပယ္ရတနာ ဂူေျပာက္ၾကီး ပုထုိးသားမ်ား ဘုရားသုံးဆူစေသာ ဂူပုထုိးမ်ား၌ အ၀ေလာကိတ မဇၨဴသီရိ တာရာ ( တိဗက္နတ္သမီးဘုရားအမည္ ) စေသာ ဘုရားထီး ဘုရားမမ်ား ေပြ႔ဖက္ေနေသာ ရုပ္ပုံမ်ားကုိ ေတြ႔ရသည္ဟု ဆုိ၏။
ျမန္မာလူမ်ိဳးတုိ႔၏ ဘာသာအယူ၀ါဒႏွင့္ ဓေလ့စရုိက္ကုိ ေလ့လာေသာ အေနာက္တုိင္းသားတုိ႔က ျမန္မာဗုဒၶဘာသာသည္ ျမန္မာတုိ႔၏ နတ္ကုိးကြယ္မႈကုိ ဖုံးကြယ္ရန္ အသုံးျပဳေသာ ဘာသာတရား ျဖစ္သည္ဟု ဆုိၾက၏၊ ျမန္မာ ဗုဒၶ၀ါဒီ အမ်ားစု၏ ဗုဒၶႏွင့္ ဗုဒၶ၀ါဒအေၾကာင္း အသိပညာကုိ ေစ့ငုေသခ်ာစြာ ေလ့လာဆန္းစစ္ပါက အေတာ္အတန္အားနည္းခၽြတ္ယြင္းေနေၾကာင္းေတြ႔ရွိရေပမည္၊ ယေန႔ ျမန္မာေထရ၀ါဒီတုိ႔ သည္ မဟာယာန၀ါဒီတုိ႔ နည္းတူ ဗုဒၶတရားေတာ္ထက္ ဗုဒၶအေၾကာင္းအရာမ်ား၌ ပုိမုိစိတ္၀င္စားၾကျခင္းကုိ ယုံမွားစရာမရွိေခ်၊
ပုံစံအားျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာ အေၾကာင္းအရင္းခံ၍ ေရးသားထားေသာ သမႏၱစကၡဳဒီပနီက်မ္း၌ လာသည့္ ပုစၦာေပါင္း တစ္ရာအနက္ တစ္၀က္ေက်ာ္မွာ ဗုဒၶအေၾကာင္းအရာ ပုစၦာမ်ားျဖစ္၏။
မည္သုိ႔ျဖစ္ေစ ျမန္မာနုိင္ငံသည္ ကမၻာေပၚ၌ ဗုဒၶဘာသာ အထြန္းကားဆုံးနုိင္ငံျဖစ္သည္ဟု ျမန္မာဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔ ယုံၾကည္ၾက၏၊ စင္စစ္ ေက်ာင္းကန္ဘုရား ေစတီပုထုိး ေပါမ်ားျခင္း ပိဋကတ္စာေပကုိ အာဂုံေဆာင္သူမ်ား ရွိျခင္းသည္ သာသနာထြန္းကားေသာ အစစ္အမွန္ လကၡဏာမ်ားဟု ဆုိနုိင္ရန္ ခက္ခဲသည္။ ဗုဒၶဩ၀ါဒကုိ အၿမဲလုိက္နာ က်င့္သုံးေသာ ပုဂၢိဳလ္ေပါမ်ားမွသာ ဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားသည္ဟု ဆုိနိင္ေၾကာင္း မွတ္သားထားသင့္ေပသည္။ ။
ထုိင္းနုိင္ငံ
အထူးထင္ရွားေသာ သာသနာျပဳ ( ထုိင္း ) ဘုရင္မွာ ေမာင္းကြတ္ (၁၈၅၁-၆၈) မင္းျဖစ္၏ ၊ ထုိမင္းသည္ နန္းတက္ေသာအခါ ၂၆ ၀ါ ရ ရဟန္းလူထြက္ျဖစ္၍ နိဳင္ငံေရး သာသနာေရး ကိစၥမ်ား၌ အေျမာ္အျမင္ရွိေသာ မင္းအျဖစ္ထင္ရွား၏၊ ပိဋကတ္စာေပကုိ ေလ့လာ ဆန္းစစ္၍ ဇာတကမ်ားသည္ ဘုရားေဟာ မျဖစ္နိဳင္ဟု ဆုိ၏။
နိုင္ငံျခား ဘာသာ၀ါဒမ်ားကုိ ေလ့လာ၍ ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳမ်ားႏွင့္ တရားေဆြးေႏြး ေလ့ရွိ၏ ၊ ဗုဒၶလမ္းစဥ္ကုိ တိတိက်က် လုိက္နာေသာ သံဃာအဖဲြ႔ ဖဲြ႔စည္း၍ ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္ကုိ မေလးစားေသာ ရဟန္းတုိ႔ကုိ အာဏာစက္ျဖင့္ ႏွိပ္ကြပ္၏၊ ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္တုိ႔အား ပါဠိကုိ မသုံးဘဲ ထုိင္းစာျဖင့္ ရုိးရုိးရွင္းရွင္း ေရးေစ၏၊
သူ၏သားေတာ္ စူဠလြန္ကြန္ (၁၈၆၈-၁၉၁၁) သည္လည္း သာသနာကို အားေပးခ်ီးျမွင့္ေသာ မင္းျဖစ္၏၊ ကေမၻာဒီးယား အကၡရာျဖင့္ရွိေသာ ပိဋကတ္ကုိ ထုိင္းအကၡရာျဖင့္ ပုံႏွိပ္၍ အေနာက္နုိင္ငံ စာၾကည့္တုိက္မ်ားသုိ႔ လွဴဒါန္း၏၊
ထုိင္းသံဃာသည္ ေရွးေဟာင္းသံဃာႏွင့္ ဓမၼယုတၱိ သံဃာဟူ၍ ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းရွိ၏၊ ေမာင္းကြတ္ဘုရင္ တည္ေထာင္၍ ဘုရင္အဆက္ဆက္ ကိုးကြယ္ေသာ ဓမၼယုတၱိဂုိဏ္းသည္ ၀ိနည္းတရားကုိ ရိုေသေလးစား ရာ၌ထင္ရွား၏၊ ဘုရင္ခန္႔ထားေသာ သာသနာပုိင္ႏွင့္ သံဃာဦးစီးအဖဲြ႔သည္ ေက်ာင္းထုိင္ဆရာေတာ္တုိ႔၏ အကူအညီျဖင့္ သာသနာေရး ကိစၥမ်ားကုိ စီမံၾကီးၾကပ္ရ၏ ။
ကေမၻာဒီးယား
ဗုဒၶသာသနာသည္ ငါးရာစုအတြင္းက အိႏၵိယတုိင္းသား တုိ႔ႏွင့္အတူ ေရာက္လာ၍ ၆ ရာစုမွ ၁၃ ရာစုအထိ ဟိႏၵဴဘာသာႏွင့္အတူ ထြန္းကားခဲ့၏၊
မူလက မဟာယာနျဖစ္၍ ဟိႏၵဴမင္းမ်ား ဘုန္းအာဏာ ယုတ္ေလ်ာ့လာေသာအခါ ထုိင္းနိုင္ငံမွ ေထရ၀ါဒ ၀င္ေရာက္လာ၏၊ ယခုအခါ မဟာယာန အၾကြင္းအက်န္မ်ားကုိ ေရွးေစတီပုထုိးႏွင့္ ေက်ာက္စာမ်ား၌သာ ေတြ႔ရ၍ ဟိႏၵဴဘာသာ ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ားမွာ ဘုရင္၏ မဂၤလာအခမ္းအနားမ်ား၌သာ အနည္းငယ္က်န္ရွိေတာ့၏၊
ကေမၻာဒီးယား သံဃာမွာ မဟာနိကာယႏွင့္ ဓမၼယုတၱိနိကာယ ဟူ၍ ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းရွိ၏၊ ဓမၼယုတၱိဂုိဏ္းသည္ ထုိင္းနုိင္ငံမွ ကူးေျပာင္းလာေသာ ေရွးဘုရင္ဂုိဏ္းျဖစ္၏၊
ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းမွ သာသနာပုိင္ ဆရာေတာ္ႏွစ္ပါးသည္ ညွိႏိႈင္းတုိင္ပင္ျပီး သာသနာေရး ဥေပေဒမ်ား ထုတ္ျပန္၍ ဘုရင္က လက္မွတ္ေရးထုိးကာ အာဏာစက္ျဖင့္ ျပ႒ာန္း၏၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ ကေမၻာဒီးယားနိဳင္ငံသည္ အျခားေထရ၀ါဒ နိဳင္ငံမ်ားထက္ သာသနာပုိမုိ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္၍ ၾကီးပြားတုိးတက္သည္ဟု ဆုိရေပမည္၊
ထုိသာသနာေရး ဥပေဒမ်ားအရ ကေမၻာဒီးယားနုိင္ငံ၌ ရွင္ရဟန္းျပဳရန္ မလြယ္ကူေခ်၊ ရဟန္းျပဳလုိေသာသူသည္ ၀ိနည္းပိဋကတ္၌ သတ္မွတ္ထားေသာ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ျပည့္စုံ၍ အက်င့္စာရိတၱ ေကာင္းမြန္သူျဖစ္ေၾကာင္း ရပ္ရြာလူၾကီးမ်ားႏွင့္ ျမိဳ႔နယ္အရာရွိမ်ား၏ ေထာက္ခံခ်က္ကို သံဃာအား တင္ျပရ၏၊ ရဟန္းျပဳျပီးေသာ အခါ သာသနာေရး၀န္ၾကီး႒ာန၌ မွတ္ပုံတင္ၾက၍ မွတ္ပုံတင္ ကဒ္ျပားကုိ အၿမဲေဆာင္ထားရ၏၊ ရဟန္းျပဳျပီးေသာအခါ သက္ဆုိင္ရာ မိဘေဆြမ်ိဳးမ်ားက ဘ၀ရပ္တည္မႈ စာေပသင္ၾကားမႈႏွင့္ တရားအားထုတ္မႈအတြက္ လွဴဒါန္းေထာက္ပ့ံၾကရ၏၊
စင္စစ္ ကေမၻာဒီးယား ဥပေဒမ်ား၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ရဟန္းသံဃာ၏ အရည္အခ်င္းကုိ ျမွင့္တင္ရန္ျဖစ္၍ ရဟန္းဦးေရ တုိးပြားမႈကုိ အားေပးရန္ မဟုတ္ေခ်၊ သုိ႔ျဖစ္၍ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းမ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္းကုိပင္ ကန္႔သတ္ခ်ဳတ္ခ်ယ္ထား၏၊ တေက်ာင္းႏွင့္ တေက်ာင္း တစ္မုိင္ခဲြေက်ာ္ေက်ာ္ ကြာေ၀းမွ ေဆာက္ခြင့္ျပဳ၍ သူၾကီးတပုိင္လွ်င္ ေက်ာင္းတေက်ာင္းသာရွိ၏ ေက်ာင္းေဆာက္ရန္ အစိုးရ သာသနာေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနမ်ား၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ကုိ ရရွိဖုိ႔လုိ၏ ။
ေလာနုိင္ငံ
လာအုိ ေခၚ ေလာနုိင္ငံကုိ စီအီး ၇ ရာစု ၈ ရာစုခန္႔က ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ စတင္ေရာက္ရွိပါတယ္. ရုိးရာ ယဥ္ေက်းမႈေပၚမွာ အေျခခံထားတဲ့ လာအုိ ဗုဒၶဘာသာကုိ နုိင္ငံရဲ့ လူဦးေရ ၆၅ ရာခုိင္ႏႈံးက ကုိးကြယ္ၾကျပီး က်န္လူအနည္းစုကေတာ့ ေတာေတာင္ေတြ နတ္ေတြ ၀ိဥာဥ္စတာေတြကုိ ကုိးကြယ္ၾကပါတယ္.. Animism လုိ႔ေခၚဆုိပါတယ္။ ( From Wikipedia )
အထူးထင္ရွားေသာ သာသနာျပဳ ( ထုိင္း ) ဘုရင္မွာ ေမာင္းကြတ္ (၁၈၅၁-၆၈) မင္းျဖစ္၏ ၊ ထုိမင္းသည္ နန္းတက္ေသာအခါ ၂၆ ၀ါ ရ ရဟန္းလူထြက္ျဖစ္၍ နိဳင္ငံေရး သာသနာေရး ကိစၥမ်ား၌ အေျမာ္အျမင္ရွိေသာ မင္းအျဖစ္ထင္ရွား၏၊ ပိဋကတ္စာေပကုိ ေလ့လာ ဆန္းစစ္၍ ဇာတကမ်ားသည္ ဘုရားေဟာ မျဖစ္နိဳင္ဟု ဆုိ၏။
နိုင္ငံျခား ဘာသာ၀ါဒမ်ားကုိ ေလ့လာ၍ ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳမ်ားႏွင့္ တရားေဆြးေႏြး ေလ့ရွိ၏ ၊ ဗုဒၶလမ္းစဥ္ကုိ တိတိက်က် လုိက္နာေသာ သံဃာအဖဲြ႔ ဖဲြ႔စည္း၍ ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္ကုိ မေလးစားေသာ ရဟန္းတုိ႔ကုိ အာဏာစက္ျဖင့္ ႏွိပ္ကြပ္၏၊ ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္တုိ႔အား ပါဠိကုိ မသုံးဘဲ ထုိင္းစာျဖင့္ ရုိးရုိးရွင္းရွင္း ေရးေစ၏၊
သူ၏သားေတာ္ စူဠလြန္ကြန္ (၁၈၆၈-၁၉၁၁) သည္လည္း သာသနာကို အားေပးခ်ီးျမွင့္ေသာ မင္းျဖစ္၏၊ ကေမၻာဒီးယား အကၡရာျဖင့္ရွိေသာ ပိဋကတ္ကုိ ထုိင္းအကၡရာျဖင့္ ပုံႏွိပ္၍ အေနာက္နုိင္ငံ စာၾကည့္တုိက္မ်ားသုိ႔ လွဴဒါန္း၏၊
ထုိင္းသံဃာသည္ ေရွးေဟာင္းသံဃာႏွင့္ ဓမၼယုတၱိ သံဃာဟူ၍ ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းရွိ၏၊ ေမာင္းကြတ္ဘုရင္ တည္ေထာင္၍ ဘုရင္အဆက္ဆက္ ကိုးကြယ္ေသာ ဓမၼယုတၱိဂုိဏ္းသည္ ၀ိနည္းတရားကုိ ရိုေသေလးစား ရာ၌ထင္ရွား၏၊ ဘုရင္ခန္႔ထားေသာ သာသနာပုိင္ႏွင့္ သံဃာဦးစီးအဖဲြ႔သည္ ေက်ာင္းထုိင္ဆရာေတာ္တုိ႔၏ အကူအညီျဖင့္ သာသနာေရး ကိစၥမ်ားကုိ စီမံၾကီးၾကပ္ရ၏ ။
ကေမၻာဒီးယား
ဗုဒၶသာသနာသည္ ငါးရာစုအတြင္းက အိႏၵိယတုိင္းသား တုိ႔ႏွင့္အတူ ေရာက္လာ၍ ၆ ရာစုမွ ၁၃ ရာစုအထိ ဟိႏၵဴဘာသာႏွင့္အတူ ထြန္းကားခဲ့၏၊
မူလက မဟာယာနျဖစ္၍ ဟိႏၵဴမင္းမ်ား ဘုန္းအာဏာ ယုတ္ေလ်ာ့လာေသာအခါ ထုိင္းနိုင္ငံမွ ေထရ၀ါဒ ၀င္ေရာက္လာ၏၊ ယခုအခါ မဟာယာန အၾကြင္းအက်န္မ်ားကုိ ေရွးေစတီပုထုိးႏွင့္ ေက်ာက္စာမ်ား၌သာ ေတြ႔ရ၍ ဟိႏၵဴဘာသာ ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ားမွာ ဘုရင္၏ မဂၤလာအခမ္းအနားမ်ား၌သာ အနည္းငယ္က်န္ရွိေတာ့၏၊
ကေမၻာဒီးယား သံဃာမွာ မဟာနိကာယႏွင့္ ဓမၼယုတၱိနိကာယ ဟူ၍ ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းရွိ၏၊ ဓမၼယုတၱိဂုိဏ္းသည္ ထုိင္းနုိင္ငံမွ ကူးေျပာင္းလာေသာ ေရွးဘုရင္ဂုိဏ္းျဖစ္၏၊
ဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းမွ သာသနာပုိင္ ဆရာေတာ္ႏွစ္ပါးသည္ ညွိႏိႈင္းတုိင္ပင္ျပီး သာသနာေရး ဥေပေဒမ်ား ထုတ္ျပန္၍ ဘုရင္က လက္မွတ္ေရးထုိးကာ အာဏာစက္ျဖင့္ ျပ႒ာန္း၏၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ ကေမၻာဒီးယားနိဳင္ငံသည္ အျခားေထရ၀ါဒ နိဳင္ငံမ်ားထက္ သာသနာပုိမုိ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္၍ ၾကီးပြားတုိးတက္သည္ဟု ဆုိရေပမည္၊
ထုိသာသနာေရး ဥပေဒမ်ားအရ ကေမၻာဒီးယားနုိင္ငံ၌ ရွင္ရဟန္းျပဳရန္ မလြယ္ကူေခ်၊ ရဟန္းျပဳလုိေသာသူသည္ ၀ိနည္းပိဋကတ္၌ သတ္မွတ္ထားေသာ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ျပည့္စုံ၍ အက်င့္စာရိတၱ ေကာင္းမြန္သူျဖစ္ေၾကာင္း ရပ္ရြာလူၾကီးမ်ားႏွင့္ ျမိဳ႔နယ္အရာရွိမ်ား၏ ေထာက္ခံခ်က္ကို သံဃာအား တင္ျပရ၏၊ ရဟန္းျပဳျပီးေသာ အခါ သာသနာေရး၀န္ၾကီး႒ာန၌ မွတ္ပုံတင္ၾက၍ မွတ္ပုံတင္ ကဒ္ျပားကုိ အၿမဲေဆာင္ထားရ၏၊ ရဟန္းျပဳျပီးေသာအခါ သက္ဆုိင္ရာ မိဘေဆြမ်ိဳးမ်ားက ဘ၀ရပ္တည္မႈ စာေပသင္ၾကားမႈႏွင့္ တရားအားထုတ္မႈအတြက္ လွဴဒါန္းေထာက္ပ့ံၾကရ၏၊
စင္စစ္ ကေမၻာဒီးယား ဥပေဒမ်ား၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ရဟန္းသံဃာ၏ အရည္အခ်င္းကုိ ျမွင့္တင္ရန္ျဖစ္၍ ရဟန္းဦးေရ တုိးပြားမႈကုိ အားေပးရန္ မဟုတ္ေခ်၊ သုိ႔ျဖစ္၍ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းမ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္းကုိပင္ ကန္႔သတ္ခ်ဳတ္ခ်ယ္ထား၏၊ တေက်ာင္းႏွင့္ တေက်ာင္း တစ္မုိင္ခဲြေက်ာ္ေက်ာ္ ကြာေ၀းမွ ေဆာက္ခြင့္ျပဳ၍ သူၾကီးတပုိင္လွ်င္ ေက်ာင္းတေက်ာင္းသာရွိ၏ ေက်ာင္းေဆာက္ရန္ အစိုးရ သာသနာေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနမ်ား၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ကုိ ရရွိဖုိ႔လုိ၏ ။
ေလာနုိင္ငံ
လာအုိ ေခၚ ေလာနုိင္ငံကုိ စီအီး ၇ ရာစု ၈ ရာစုခန္႔က ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ စတင္ေရာက္ရွိပါတယ္. ရုိးရာ ယဥ္ေက်းမႈေပၚမွာ အေျခခံထားတဲ့ လာအုိ ဗုဒၶဘာသာကုိ နုိင္ငံရဲ့ လူဦးေရ ၆၅ ရာခုိင္ႏႈံးက ကုိးကြယ္ၾကျပီး က်န္လူအနည္းစုကေတာ့ ေတာေတာင္ေတြ နတ္ေတြ ၀ိဥာဥ္စတာေတြကုိ ကုိးကြယ္ၾကပါတယ္.. Animism လုိ႔ေခၚဆုိပါတယ္။ ( From Wikipedia )
တရုတ္နိဳင္ငံ
သကၠရာဇ္ ( ၆၅ ) ခုႏွစ္၌ တရုတ္ဧကရာဇ္ဘုရင္ မင္းတိ က ပင့္ဖိတ္ေသာေၾကာင့္ အိႏၵိယျပည္မွ ရဟန္းတပါးႏွင့္ အာရွတုိက္အလယ္ပုိင္းမွ ရဟန္းတစ္ပါးသည္ မဟာယာန ပိဋကတ္စာေပႏွင့္အတူ တရုတ္ျပည္သုိ႔ ေရာက္ရွိလာၾက၏ ၊
မင္းတိလက္ထက္ မတုိင္မီက တရုတ္ျပည္၌ ေပၚထြန္းေနေသာ တာအုိ၀ါဒမွာ ဗုဒၶ၀ါဒႏွင့္ အခ်ိဳ ႔ေနရာမ်ား၌ အံ့ဖြယ္လိလိ တူညီေနေသာေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ တာအုိစာေပ စတင္ေပၚထြက္ေသာ ဘီစီေလးရာစု ေခတ္က တရုတ္ျပည္၌ ရွိေနႏွင့္ျပီေလာဟု စဥ္းစားဖြယ္ရွိ၏၊
သုိ႔ရာတြင္ ထုိသုိ႔ယူဆရန္ သမုိင္းအေထာက္အထား မရွိေခ်၊ တရုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္အဆုိင္ျဖစ္ေသာ ရွိႏွင့္ျပီးဘာသာမွာ ကြန္ဖ်ဴးရွပ္၀ါဒျဖစ္၏ ၊ ေလာကီၾကီးပြားမႈကုိ ေရွးရႈေဟာေျပာေသာ ကြန္ဖ်ဴးရွပ္ဆရာတုိ႔သည္ ဗုဒၶသံဃာကုိ ျပစ္တင္ေ၀ဖန္၍ တစ္ခါတစ္ရံ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ဘုရင္မ်ား၏ အမိန္႔အရ ႏွိပ္ကြပ္ျခင္းခံရ၏ ၊
အိႏၵိယ ဗုဒၶက်မ္းစာမ်ားကုိ တရုတ္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိျပီးေနာက္၌မူ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ လူထု၀ါဒျဖစ္လာ၍ အခ်ိဳ႔ဘုရင္မ်ားက အားေပးခ်ီးျမွင့္ၾက၏၊
၀ူတီ (၅၀၂-၄၉ )သည္ သုံးၾကိမ္တုိင္ ရဟန္းျပဳ၍ အသားစားျခင္းကုိ ေရွာင္ၾကဥ္၏၊ သုတၱန္တရားမ်ား ေဟာေျပာ၍ ဗုဒၶက်မ္းတစ္ေစာင္ ေရးသား၏၊
ကူဗလာခန္ အမွဴးရွိေသာ မြန္ဂုိဘုရင္မ်ားသည္ ဗုဒၶသာသနာကုိ ျပဳစုၾက၏၊ ပီကင္းေက်ာင္းမ်ား၌ ဗုဒၶစာေပ ေလ့လာမႈကုိ အားေပး၍ က်မ္းစာအုပ္မ်ား လွဴဒါန္း၏၊
တရုတ္ပိဋကတ္သည္ စာအုပ္ေရ ၁၆၆၂ အုပ္ပါ၀င္၍ သုတ္ ၀ိနည္း အဘိဓမၼာ နွင့္ အေထြေထြဟူ၍ အပုိင္းၾကီးေလးပုိင္းခဲြထား၏ ၊
ပထမပုိင္းမွာ ဘာသာျပန္မ်ားျဖစ္၍ စတုတၳပုိင္းမွာ တရုတ္ပိဋကတ္ဆရာတုိ႔ ေရးသားေသာ အ႒ကထာႏွင့္ ဋီကာမ်ားျဖစ္၏၊ သုတၱန္ပုိင္း၌ မဟာယာနသုတ္ ၅၄၁၊ ေထရ၀ါဒသုတ္ ၂၄၀ ႏွင့္ မဟာယာန ေထရ၀ါဒေရာျပြမ္းေနေသာ သုတ္ ၃၀၀ ပါ၀င္၏၊ စတုတၳ က႑၌ ပါ၀င္ေသာ တရုတ္ဗုဒၶက်မ္းမ်ားမွာ ဗုဒၶသာသနာသမုိင္း ေရွးမေထရ္ၾကီးမ်ား၏ အတၳဳပၸတၱိ၊ အိႏိၵယျပည္ေရာက္ ရဟန္းမ်ား၏ မွတ္တမ္း သကၠတေ၀ါဟာရ အဘိဓာန္ ဗုဒၶ၀ါဒအေပၚ တာအုိႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္တုိ႔၏ စြပ္စဲြခ်က္ႏွင့္ ၎တုိ႔အား ေခ်ပခ်က္မ်ားကုိ ေဖာ္ျပထားေသာ က်မ္းစာအုပ္မ်ားျဖစ္၍ အုပ္ေရ ႏွစ္ရာခန္႔ရွိ၏၊
တရုတ္ ၀ိနည္းက်မ္းမ်ားမွာ ေရွးအိႏၵိယ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းငါးခုမွ ဘာသာျပန္ ၀ိနည္းက်မ္း ငါးက်မ္းျဖစ္၍ ပါဠိ၀ိနည္းက်မ္းမ်ားႏွင့္ အေျခခံကဲြလဲြျခင္းမရွိေခ်။ သုိ႔ရာတြင္ တရုတ္သံဃာက်င့္စဥ္၌ အေရးပါေသာက်မ္းမွာ ထုိေရွးအိႏိၵိယက်မ္းမ်ား မဟုတ္ဘဲ ေရွးအစဥ္အလာ မွီျငမ္းျပဳေသာ တရုတ္၀ိနည္းက်မ္းႏွစ္က်မး္ျဖစ္၏၊
ပထမက်မ္းမွာ ၄၀၆ ခုႏွစ္က သကၠတက်မ္းတစ္ခုမွ ထုတ္နုတ္ျပန္ဆုိထားသည္ ဆုိေသာ္လည္း ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔အား ဖိႏွိပ္ေသာနုိင္ငံ ဥပေဒမ်ားကုိ ရႈတ္ခ်ထားျခင္း ဦးေခါင္းမီးရိႈ ႔၍ ဘုရားပူေဇာ္မႈကုိ ခ်ီးက်ဴးျခင္းစသည္တုိ႔ကုိ ေထာက္ခ်င့္၍ တရုတ္ျပည္၌ ေရးသားေသာ က်မ္းျဖစ္ဟန္ရွိ၏ ၊
ထုိက်မ္း၌ ရဟန္းတုိ႔ မက်ဴးလြန္အပ္ေသာ ပါရာဇိက အျပစ္ဆယ္ခု၊ အျပစ္ငယ္ ၄၈ ခုႏွင့္ က်င့္သုံးရမည့္ သိကၡာပုဒ္မ်ားကုိ ျပဆုိထား၏၊ ၀ိနည္းငါးက်မ္းႏွင့္ မတူေသာ အခ်က္တစ္ခုမွာ ပရဟိတလုပ္ငန္းကုိ ေဆာင္ရြက္ရန္ သံဃာအား ညႊန္ၾကားထားျခင္းျဖစ္၏၊ ရဟန္းသည္ လူမမာဒုကၡိတမ်ားကုိ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ရမည္၊ တိရစၦာန္ သတၱ၀ါမ်ားကုိ ေကၽြးေမြးရမည္၊ ထုိ၀တၱရားမ်ား ပ်က္ကြက္ေသာ ရဟန္းအား အျပစ္ရွိသည္၊ ( ၀ါ ) အာပတ္သင့္သည္ ဆုိ၏၊
တရုတ္ရဟန္းေက်ာင္းသည္ ေဘးပတ္လည္၌ အိပ္ခန္း ဧည့္ခန္း စာၾကည့္ခန္း စသည္ရွိ၍ အလယ္ဗဟုိ၌ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ရွိေသာ စတုဂံသ႑ာန္ ေက်ာင္းတုိင္ျဖစ္၏၊ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ထဲ၌ ဗုဒၶဆင္းတု အျပင္ အရိေမေတၱယ်ႏွင့္ အျခားဘုရား အေလာင္းရုပ္တုမ်ား သာ၀ကရဟႏၱာ ရုပ္တုမ်ားရွိ၏၊ ေက်ာင္းတုိက္အရြယ္ပမာဏကုိ လုိက္၍ သံဃာအပါး သုံးဆယ္မွ သုံရာအထိ သီတင္းသုံးၾက၏၊ တရုတ္ရဟန္းမ်ားသည္ တစ္ေနရာ၌ အတည္တက်မေနဘဲ အမ်ားအားျဖင့္ လွည့္လည္သြားလာေနတတ္ၾက၏၊
အသက္ ၁၇ ႏွစ္၌ အဆင့္သုံးဆင့္ျဖင့္ ရဟန္းျပဳၾက၏၊ ေရွးဦးပထမ ရွင္သာမေဏ ျပဳ၍ ေနာက္တစ္ရက္ ႏွစ္ရက္ခန္႔ၾကာေသာအခါ ရဟန္းအျဖစ္သုိ႔ကူးေျပာင္းျပီး ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္မ်ား ေစာင့္ထိန္းၾက၏ ၊ ေနာက္ဆုံးအဆင့္၌ ဦးေခါင္းကုိ သုံးေနရာမွ ၁၈ ေနရာထိ မီးရိႈ ႔၍ ေဗာဓိသတၱ ပဋိညာဥ္ကုိ ခံယူၾက၏၊ ဤဓေလ့သည္ အိႏၵိယျပည္မွ ကူးစက္လာဟန္ရွိ၍၎အတုိင္း လုိက္နာျပဳက်င့္ေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္သာ ဘုရားေလာင္းအစစ္ ျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾက၏၊ တရုတ္ရဟန္းတုိ႔သည္ ဆြမး္မခံၾကေခ်၊ အစာအာဟာရမွာ သက္သတ္လြတ္ျဖစ္၍ တစ္ေန႔လွ်င္ သုံးထပ္စားၾက၏၊ သံဃာ၏ စား၀တ္ေနမႈအတြက္ လယ္ေျမမ်ားမွ ၀င္ေငြရ၍ လယ္ေျမမ်ားထိန္းသိမ္းၾကီးၾကပ္ရာ၌ လူပုဂၢိဳလ္အဖဲြ႔က ကူညီၾက၏။ ရဟန္းတုိ႔သည္ ေန႔စဥ္သုံးၾကိမ္ ဘုရား၀တ္ျပဳ၍ ဥပုသ္ေန႔မ်ား၌ ပါတိေမာက္ရြတ္ဆုိေနၾက၏၊ ဗုဒၶ ေဗာဓိသတၱႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔၏ ေမြးေန႔မ်ားကုိ က်င္းပၾက၏. အမ်ိဳးသား ရုိးရာနတ္ပူေဇာ္ပဲြ ရာသီပဲြႏွင့္ မဂၤလာပဲြမ်ား၌ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ၾက၏၊
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ တရုတ္ျပည္သုိ႔ ေရွးပေ၀သဏီမွစ၍ ပ်ံ့ႏွ႔ံ ျပီးလွ်င္ လူထုဘာသာ၀ါဒ ျဖစ္လာေသာ္လည္း လူတုိ႔၏ ႏွလုံးသားထဲသုိ႔ နက္ရႈိင္းစြာ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္ျခင္းမရွိခဲ့ေခ်၊ အေၾကာင္းမူ ဗုဒၶ၀ါဒ ေရာက္လာေသာအခါ တရုတ္တုိ႔မွာ လိမၼာယဥ္ေက်းမႈ ရွိျပီးျဖစ္၍ တာအုိႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒမ်ားကုိ လက္ခံျပီးျဖစ္ၾက၏၊ ထုိ႔အျပင္ တရုတ္တုိ႔သည္ လူမ်ိဳးဗီဇအားျဖင့္ ေလာကီၾကီးပြားခ်မ္းသာေရးကုိသာ အာရုံစူးစုိက္ေသာေၾကာင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒက သူတုိ႔စိတ္ကုိ ဗုဒၶ၀ါဒထက္ ပုိမုိဆဲြေဆာင္နုိင္စြမ္းရွိေပမည္၊ တရုတ္နုိင္ငံ၌ ေရွးေဟာင္းဗုဒၶဘာသာ ဘုရားေက်ာင္းကန္မ်ား ရွိေသးေသာ္လည္း ဗုဒၶ၀ါဒမွာ အစဥ္အလာ ယုံၾကည္စဲြလမ္းမႈႏွင့္ ဓေလ့ထုံးစံမ်ားအၾကား၌ အားနည္းလ်က္ရွိ၏၊ ဗုဒၶဘုရား ၀တ္ေက်ာင္းမ်ားသုိ႔ သြားၾကသူမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ဘုရားတ၇ား ဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့ရန္မဟုတ္ဘဲ ေလာကီစီးပြားေရးအတြက္ ေဗဒင္ယၾတာေမးရန္ သြားေရာက္ၾကျခင္းျဖစ္၏ ။
ကုိရီးယားနုိင္ငံ
ကုိရီးယားနုိင္ငံသည္ ေလးရာစုႏွင့္ ငါးရာစုအတြင္းက တရုတ္ျပည္မွ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ အတတ္ပညာမ်ားကုိ ရရွိ၏ ၊ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ရွစ္ရာစုအစ၌ ေရာက္လာေသာ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္လာ၏၊ ၁၃ ရာစု၌ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒ အေရးသာ၍ ဗုဒၶသာသနာကုိ အားေပးေသာဘုရင္မ်ား ထီးနန္းစြန္႔လႊတ္ၾကရျပီး ျမိဳ႔ၾကီးမ်ားရွိ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းအားလုံး ပိတ္ထားရ၏၊ သုိ႔ရာတြင္ ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း အတန္ၾကာေသာအခါ ဗုဒၶဘာသာကုိ အားေပးေသာဘုရင္မ်ား ထီးနန္းစြန္႔လႊတ္ၾကရျပီး ျမိဳ႔ၾကီးမ်ားရွိ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းအားလုံး ပိတ္ထားရ၏၊ သုိ႔ရာတြင္ ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း အတန္ၾကာေသာအခါ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္ရွင္သန္လာ၍ ၁၆ ရာစုအတြင္းက ဂ်ပန္စစ္တပ္ကုိ ခုခံတြန္းလွန္ရာ၌ ရဟန္းသံဃာမ်ား ပါ၀င္ၾကသည္ဆုိ၏၊ စစ္ျပီးေခတ္၌မူ ေျမာက္ကုိရီးယားမွာ ကြန္ျမဴနစ္နုိင္ငံျဖစ္၍ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္ထြန္းကားရန္ အလားအလာ မရွိေခ်၊ ေတာင္ကုိရီးယားမွာ လြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ခြင့္ ရွိေသာ္လည္း ခရစ္ယာန္ဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ ဗုဒၶဘာသာ၏ စည္ပင္ျပန္႔ပြားမႈမွာ အရွိန္ေႏွးေကြးေနေၾကာင္း သိရ၏၊
ဂ်ပန္နုိင္ငံ
ဗုဒၶသာသနာသည္၅၅၂ ခုႏွစ္၌ ကုိရီးယားမွ ဂ်ပန္ကၽြန္းသုိ႔ ေရာက္လာ၍ မင္းသားၾကီးရွိတုိကုတုိင္းရွိ၏ လက္ထက္၌ထြန္းကားလာ၏၊ မင္းသားၾကီးသည္ တရုတ္နုိင္ငံသုိ႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား ေစလႊတ္၍ ေဟာ္ယူဂ်ီအရပ္၌ ေစတီပုထုိးႏွင့္ ၀ိဟာရေက်ာင္းမ်ား တည္ေဆာက္၏ ၊ သာသနာကုိ အားေပး၍ မဟာယာနသုတ္ သုံးခုကုိ ဖြင့္ဆုိေရးသား၏၊ ဂ်ပန္နုိင္ငံ၌ မဟာယာနဂုိဏ္းေပါင္း ၆၀ ေက်ာ္ရွိ၍ ထင္ရွားေသာဂုိဏ္းမ်ားမွာ တင္ေဒ ရွင္ဂုန္ နီခ်ီရင္ ဂ်ိဳဒုိရွင္ရႈ ႏွင့္ ဇင္ဂုိဏ္းမ်ားျဖစ္၏။
တင္ေဒဂုိဏ္းသည္ လူတုိင္း၏ စိတ္သႏၱာန္၌ ေဗာဓိဥာဏ္မ်ိဳးေစ့ ကိန္း၀ပ္ေနသည္။ (၀ါ ) လူတုိင္း ဘုရားျဖစ္နုိ္င္သည္ဟု ေဟာ၏၊ ရွင္ဂုန္ဂုိဏ္း၏ ခံယူခ်က္မွာ အိႏိၵယသားတုိ႔၏ ပရမတၱ၀ါဒႏွင့္ မ်ားစြာမျခားနားေခ်၊ အိႏၵိယေယာဂႏွင့္ တႏၱရက်င့္ထုံးမ်ားကုိ လက္ခံ၍ ဂါထာမႏၱရား အင္းအုိင္လက္ဖဲြ႔မ်ားကုိလည္း အားေပးေသာေၾကာင့္ ထင္ရွား၏၊
နီခ်ီရင္ဂုိဏ္းသည္ ဗုဒၶ၀ါဒႏွင့္ နုိင္ငံအစုိးရ ေပါင္းစည္းေရးကုိ ေရွးရႈေသာဂုိဏ္းသည္ အမိတာဘ ဗုဒၶအား ကုိးကြယ္ဆည္းကပ္မႈကုိသာ ၎၏တစ္ခုတည္းေသာ က်င့္စဥ္အျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳ၏၊ ဂ်ပန္နုိင္ငံ၌ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္ခဲ့ေသာ ဘာသာမွာ ေရွးပေ၀သဏီကစ၍ ရွိခဲ့ေသာ ရွင္တုိဘာသာ ျဖစ္၏၊ ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔သည္ မူလအစ၌ ရွင္တုိ၀ါဒီတုိ႔ႏွင့္ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေသာ္လည္း ရွင္တုိနတ္မ်ားကုိ ဘုရားေလာင္း ျပဳလုပ္လုိက္ျခင္း ျဖင့္ ၎တုိ႔၏ အေႏွာင့္အယွက္မွ ကင္းလြတ္ခဲ့၏၊ ရွင္တုိဘာသာသည္ ဒုတိယကမၻာစစ္ မျဖစ္မီ ဂ်ပန္နုိ္င္ငံ၌ စစ္၀ါဒထြန္းကားစဥ္က နုိ္င္ငံအစုိးရ၏ အားေပးမႈကုိ ရရွိခဲ့ေသာ္လည္း ယခုအခါ ဗုဒၶဘာသာေလာက္ အရွိန္အ၀ါ မၾကီးမားေတာ့ေခ်။
ယေန႔မဟာယာန ဗုဒၶနုိ္င္ငံမ်ားတြင္ ဂ်ပန္သည္ သာသနာေရးကိစၥမ်ားကုိ ေရွ႔တန္းမွ တက္တက္ၾကြၾကြ ေဆာင္ရြက္ေနေသာနုိင္ငံျဖစ္၏၊ လူမႈ၀န္ထမ္းလုပ္ငန္းမ်ားကုိ အားေပး၍ ၁၉၃၉ ႏွစ္က ဗုဒၶဘာသာ လူမႈ၀န္ထမ္းအဖဲြ႔ေပါင္း ခုနစ္ရာခန္႔ရွိ၏၊ တကၠသုိလ္မ်ား၌ ဗုဒၶသုေတသန႒ာနမ်ားရွိ၍ တရုတ္ တိဗက္ႏွင့္ ေထရ၀ါဒ ပိဋကတ္မ်ားကုိ ႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာၾက၏၊ ပါဠိပိဋကတ္ကုိ ဂ်ပန္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ုဆုိခဲ့ၾကရာ အတဲြေပါင္း ၆၅ တဲြျဖင့္ ျပန္ဆုိျပီးစီးေပျပီ၊
တိဗက္
အျခားဗုဒၶဘာသာ နုိင္ငံမ်ားမွာကဲ့သုိ႔ပင္ တိဗက္နုိင္ငံ၌ ဗုဒၶဘာသာသည္ လူမ်ားစု၏ အဆင့္နိမ့္ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ လူနည္းစု အဆင့္ျမင့္ ဗုဒၶဘာသာဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးရွိ၏၊ လူထုဗုဒၶဘာသာသည္ ဟိႏၵဴတႏၱရ၀ါဒႏွင့္ ေရာေထြးေန၍ တႏၱရ၀ါဒကုိ လက္ယာလမ္း၊ လက္၀ဲလမ္းဟူ၍ ခဲြျခားသတ္မွတ္ထား၏၊ လက္ယာလမ္းတႏၱရသည္ ျမန္မာနုိ္င္ငံရွိ ေလာကီပညာ အထက္လမ္းႏွင့္တူ၍ လက္၀ဲလမ္းတႏၱရ၀ါဒမွာ ေလာကီပညာ ေအာက္လမ္းႏွင့္တူ၏။
ေရွးအခါက ဘဂၤလားႏွင့္ အာသံျပည္နယ္မ်ား၌ ေပၚထြန္းခဲ့ေသာ တႏၱရ၀ါဒသည္ ခုနစ္ရာစု အလယ္ေလာက္က တိဗက္ျပည္သုိ႔ ေရာက္လာ၏၊ တႏၱရမွာ ဟိႏၵဴတႏၱရႏွင့္ ဗုဒၶတႏၱရဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္၊ ဗုဒၶတႏၱရမွာ ဟိႏၵဴတႏၱရ၏ အညစ္အေၾကးမ်ားမွ ကင္းစင္သည္ဟု တိဗက္ ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္တစ္ဦးက ယူဆ၏၊ ၁၁ ရာစုေခတ္က အတိသအမည္ရွိ တႏၱရဂုိဏ္းသား ရဟန္းတပါးသည္ က်မ္းစာမ်ားျပန္ဆုိျခင္း ေက်ာင္းမ်ားေဆာက္ျခင္းစသည္ျဖင့္ တိဗက္ဗုဒၶဘာသာကုိ ျပဳျပင္ခဲ့၏၊ အတိသ၏ သာသနာျပဳျပင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကုိ ရႊန္ကပေခၚ တိဗက္ရဟန္းေတာ္က ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္၏။ တိဗက္သာသနာ၌ ထင္ရွားေသာ ရႊန္ကပသည္ ရဟန္းတုိ႔အား ေထရ၀ါဒ ၀ိနည္းက်င့္သုံးေစျခင္းျဖင့္ တိဗက္ဗုဒၶဘာသာကုိ တႏၱရ အညစ္အေၾကးမ်ား ကင္းေစရန္ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္၏၊
တိဗက္သံဃာသည္ အနီဂုိဏ္း အ၀ါဂုိဏ္း အနက္ဂုိဏ္းႏ်င့္ ကာဂ်ဴပဂုိဏ္းဟူ၍ ေလးဂုိဏ္းရွိ၏၊ ရႊန္ပက ျပဳျပင္ခဲ့ေသာ အ၀ါဂုိဏ္းသည္ အထင္ရွားဆုံးျဖစ္၍ ထုိဂုိဏ္း ၌ ဒလုိင္းလားမား၊ႏွင့္ တာရွိလာမစေသာ သာသနာပုိင္ၾကီးမ်ား ပါ၀င္ၾက၏၊ တိဗက္ လာမား ဘုန္းၾကီးမ်ား၏ အဓိကလုပ္ငန္းမွာ လူတုိ႔အား ဘီလူးသရဲစေသာ မိစၦာ မေကာင္းဆုိး၀ါးမ်ား၏ ရန္မွကာကြယ္ရန္ ပရိတ္ဂါထာ မႏၱာန္မ်ား ရြတ္ဖတ္ျခင္းျဖစ္၍
‘ ဥဳမ္ မဏိပါဒံ ဟုမံ’ ကဲ့သုိ႔ေသာ မႏၱာန္မ်ားႏွင့္ စီရင္ထားေသာ အင္းအုိင္ ခလွဲ႔လက္ဖဲြ႔မ်ားကုိ လူတုိ႔ ယုံၾကည္ကုိးစားၾက၏၊ ထုိုသုိ႔ တိဗက္လူထု၏ ဘာသာတရားသည္ တႏၱရ အညစ္အေၾကးမ်ားႏွင့္ ေရာျပြမ္းေနေသာ္လည္း တိဗက္ဗုဒၶ၀ါဒီအားလုံးကုိ အထင္အျမင္ မေသးသင့္ေခ်၊ အခ်ိဳ႔ တိဗက္ေယာဂီတုိ႔သည္ သရဲတေစၦ အစဲြခၽြတ္ရန္ ေယာဂီမ်ားကုိ ညအခါ ေတာထဲ၌ တစ္ေယာက္တည္းတရားထုိင္ခုိင္း၏၊
တိဗက္ျပည္၌ တန္ခုိးအဘိညာဥ္ရေသာ ရေသ့ရဟန္းမ်ားရွိသည္ဟု အခ်ိဳ႔အေနာက္တုိင္းသားမ်ား ယုံၾကည္ၾက၏၊ ေရွးအခါက အေနာက္တုိင္း၌ ထင္ရွားခဲ့ေသာ သီအုိဆုိဖီအသင္းမ်ားသည္ တိဗက္ျပည္ ရဟႏၱာမ်ားထံမွ သူတုိ႔ရရွိသည္ဆုိေသာ တရားမ်ားကုိ ေဟာေျပာၾက၏၊ တေစၦ သရဲ နတ္ျဗဟၼာစသည္တုိ႔ကုိ လူတုိ႔၏ စိ္တ္ကူးဖန္တီးမႈအျဖစ္ ျပဆုိထားေသာ ေရွးေဟာင္းတိဗက္ က်မ္းမ်ားမွာ အေနာက္တုိင္း အသိပညာရွင္မ်ား အထူးေလ့လာေသာ စာအုပ္ျဖစ္၏ ။
သကၠရာဇ္ ( ၆၅ ) ခုႏွစ္၌ တရုတ္ဧကရာဇ္ဘုရင္ မင္းတိ က ပင့္ဖိတ္ေသာေၾကာင့္ အိႏၵိယျပည္မွ ရဟန္းတပါးႏွင့္ အာရွတုိက္အလယ္ပုိင္းမွ ရဟန္းတစ္ပါးသည္ မဟာယာန ပိဋကတ္စာေပႏွင့္အတူ တရုတ္ျပည္သုိ႔ ေရာက္ရွိလာၾက၏ ၊
မင္းတိလက္ထက္ မတုိင္မီက တရုတ္ျပည္၌ ေပၚထြန္းေနေသာ တာအုိ၀ါဒမွာ ဗုဒၶ၀ါဒႏွင့္ အခ်ိဳ ႔ေနရာမ်ား၌ အံ့ဖြယ္လိလိ တူညီေနေသာေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ တာအုိစာေပ စတင္ေပၚထြက္ေသာ ဘီစီေလးရာစု ေခတ္က တရုတ္ျပည္၌ ရွိေနႏွင့္ျပီေလာဟု စဥ္းစားဖြယ္ရွိ၏၊
သုိ႔ရာတြင္ ထုိသုိ႔ယူဆရန္ သမုိင္းအေထာက္အထား မရွိေခ်၊ တရုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္အဆုိင္ျဖစ္ေသာ ရွိႏွင့္ျပီးဘာသာမွာ ကြန္ဖ်ဴးရွပ္၀ါဒျဖစ္၏ ၊ ေလာကီၾကီးပြားမႈကုိ ေရွးရႈေဟာေျပာေသာ ကြန္ဖ်ဴးရွပ္ဆရာတုိ႔သည္ ဗုဒၶသံဃာကုိ ျပစ္တင္ေ၀ဖန္၍ တစ္ခါတစ္ရံ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ဘုရင္မ်ား၏ အမိန္႔အရ ႏွိပ္ကြပ္ျခင္းခံရ၏ ၊
အိႏၵိယ ဗုဒၶက်မ္းစာမ်ားကုိ တရုတ္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိျပီးေနာက္၌မူ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ လူထု၀ါဒျဖစ္လာ၍ အခ်ိဳ႔ဘုရင္မ်ားက အားေပးခ်ီးျမွင့္ၾက၏၊
၀ူတီ (၅၀၂-၄၉ )သည္ သုံးၾကိမ္တုိင္ ရဟန္းျပဳ၍ အသားစားျခင္းကုိ ေရွာင္ၾကဥ္၏၊ သုတၱန္တရားမ်ား ေဟာေျပာ၍ ဗုဒၶက်မ္းတစ္ေစာင္ ေရးသား၏၊
ကူဗလာခန္ အမွဴးရွိေသာ မြန္ဂုိဘုရင္မ်ားသည္ ဗုဒၶသာသနာကုိ ျပဳစုၾက၏၊ ပီကင္းေက်ာင္းမ်ား၌ ဗုဒၶစာေပ ေလ့လာမႈကုိ အားေပး၍ က်မ္းစာအုပ္မ်ား လွဴဒါန္း၏၊
တရုတ္ပိဋကတ္သည္ စာအုပ္ေရ ၁၆၆၂ အုပ္ပါ၀င္၍ သုတ္ ၀ိနည္း အဘိဓမၼာ နွင့္ အေထြေထြဟူ၍ အပုိင္းၾကီးေလးပုိင္းခဲြထား၏ ၊
ပထမပုိင္းမွာ ဘာသာျပန္မ်ားျဖစ္၍ စတုတၳပုိင္းမွာ တရုတ္ပိဋကတ္ဆရာတုိ႔ ေရးသားေသာ အ႒ကထာႏွင့္ ဋီကာမ်ားျဖစ္၏၊ သုတၱန္ပုိင္း၌ မဟာယာနသုတ္ ၅၄၁၊ ေထရ၀ါဒသုတ္ ၂၄၀ ႏွင့္ မဟာယာန ေထရ၀ါဒေရာျပြမ္းေနေသာ သုတ္ ၃၀၀ ပါ၀င္၏၊ စတုတၳ က႑၌ ပါ၀င္ေသာ တရုတ္ဗုဒၶက်မ္းမ်ားမွာ ဗုဒၶသာသနာသမုိင္း ေရွးမေထရ္ၾကီးမ်ား၏ အတၳဳပၸတၱိ၊ အိႏိၵယျပည္ေရာက္ ရဟန္းမ်ား၏ မွတ္တမ္း သကၠတေ၀ါဟာရ အဘိဓာန္ ဗုဒၶ၀ါဒအေပၚ တာအုိႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္တုိ႔၏ စြပ္စဲြခ်က္ႏွင့္ ၎တုိ႔အား ေခ်ပခ်က္မ်ားကုိ ေဖာ္ျပထားေသာ က်မ္းစာအုပ္မ်ားျဖစ္၍ အုပ္ေရ ႏွစ္ရာခန္႔ရွိ၏၊
တရုတ္ ၀ိနည္းက်မ္းမ်ားမွာ ေရွးအိႏၵိယ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းငါးခုမွ ဘာသာျပန္ ၀ိနည္းက်မ္း ငါးက်မ္းျဖစ္၍ ပါဠိ၀ိနည္းက်မ္းမ်ားႏွင့္ အေျခခံကဲြလဲြျခင္းမရွိေခ်။ သုိ႔ရာတြင္ တရုတ္သံဃာက်င့္စဥ္၌ အေရးပါေသာက်မ္းမွာ ထုိေရွးအိႏိၵိယက်မ္းမ်ား မဟုတ္ဘဲ ေရွးအစဥ္အလာ မွီျငမ္းျပဳေသာ တရုတ္၀ိနည္းက်မ္းႏွစ္က်မး္ျဖစ္၏၊
ပထမက်မ္းမွာ ၄၀၆ ခုႏွစ္က သကၠတက်မ္းတစ္ခုမွ ထုတ္နုတ္ျပန္ဆုိထားသည္ ဆုိေသာ္လည္း ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔အား ဖိႏွိပ္ေသာနုိင္ငံ ဥပေဒမ်ားကုိ ရႈတ္ခ်ထားျခင္း ဦးေခါင္းမီးရိႈ ႔၍ ဘုရားပူေဇာ္မႈကုိ ခ်ီးက်ဴးျခင္းစသည္တုိ႔ကုိ ေထာက္ခ်င့္၍ တရုတ္ျပည္၌ ေရးသားေသာ က်မ္းျဖစ္ဟန္ရွိ၏ ၊
ထုိက်မ္း၌ ရဟန္းတုိ႔ မက်ဴးလြန္အပ္ေသာ ပါရာဇိက အျပစ္ဆယ္ခု၊ အျပစ္ငယ္ ၄၈ ခုႏွင့္ က်င့္သုံးရမည့္ သိကၡာပုဒ္မ်ားကုိ ျပဆုိထား၏၊ ၀ိနည္းငါးက်မ္းႏွင့္ မတူေသာ အခ်က္တစ္ခုမွာ ပရဟိတလုပ္ငန္းကုိ ေဆာင္ရြက္ရန္ သံဃာအား ညႊန္ၾကားထားျခင္းျဖစ္၏၊ ရဟန္းသည္ လူမမာဒုကၡိတမ်ားကုိ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ရမည္၊ တိရစၦာန္ သတၱ၀ါမ်ားကုိ ေကၽြးေမြးရမည္၊ ထုိ၀တၱရားမ်ား ပ်က္ကြက္ေသာ ရဟန္းအား အျပစ္ရွိသည္၊ ( ၀ါ ) အာပတ္သင့္သည္ ဆုိ၏၊
တရုတ္ရဟန္းေက်ာင္းသည္ ေဘးပတ္လည္၌ အိပ္ခန္း ဧည့္ခန္း စာၾကည့္ခန္း စသည္ရွိ၍ အလယ္ဗဟုိ၌ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ရွိေသာ စတုဂံသ႑ာန္ ေက်ာင္းတုိင္ျဖစ္၏၊ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ထဲ၌ ဗုဒၶဆင္းတု အျပင္ အရိေမေတၱယ်ႏွင့္ အျခားဘုရား အေလာင္းရုပ္တုမ်ား သာ၀ကရဟႏၱာ ရုပ္တုမ်ားရွိ၏၊ ေက်ာင္းတုိက္အရြယ္ပမာဏကုိ လုိက္၍ သံဃာအပါး သုံးဆယ္မွ သုံရာအထိ သီတင္းသုံးၾက၏၊ တရုတ္ရဟန္းမ်ားသည္ တစ္ေနရာ၌ အတည္တက်မေနဘဲ အမ်ားအားျဖင့္ လွည့္လည္သြားလာေနတတ္ၾက၏၊
အသက္ ၁၇ ႏွစ္၌ အဆင့္သုံးဆင့္ျဖင့္ ရဟန္းျပဳၾက၏၊ ေရွးဦးပထမ ရွင္သာမေဏ ျပဳ၍ ေနာက္တစ္ရက္ ႏွစ္ရက္ခန္႔ၾကာေသာအခါ ရဟန္းအျဖစ္သုိ႔ကူးေျပာင္းျပီး ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္မ်ား ေစာင့္ထိန္းၾက၏ ၊ ေနာက္ဆုံးအဆင့္၌ ဦးေခါင္းကုိ သုံးေနရာမွ ၁၈ ေနရာထိ မီးရိႈ ႔၍ ေဗာဓိသတၱ ပဋိညာဥ္ကုိ ခံယူၾက၏၊ ဤဓေလ့သည္ အိႏၵိယျပည္မွ ကူးစက္လာဟန္ရွိ၍၎အတုိင္း လုိက္နာျပဳက်င့္ေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္သာ ဘုရားေလာင္းအစစ္ ျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾက၏၊ တရုတ္ရဟန္းတုိ႔သည္ ဆြမး္မခံၾကေခ်၊ အစာအာဟာရမွာ သက္သတ္လြတ္ျဖစ္၍ တစ္ေန႔လွ်င္ သုံးထပ္စားၾက၏၊ သံဃာ၏ စား၀တ္ေနမႈအတြက္ လယ္ေျမမ်ားမွ ၀င္ေငြရ၍ လယ္ေျမမ်ားထိန္းသိမ္းၾကီးၾကပ္ရာ၌ လူပုဂၢိဳလ္အဖဲြ႔က ကူညီၾက၏။ ရဟန္းတုိ႔သည္ ေန႔စဥ္သုံးၾကိမ္ ဘုရား၀တ္ျပဳ၍ ဥပုသ္ေန႔မ်ား၌ ပါတိေမာက္ရြတ္ဆုိေနၾက၏၊ ဗုဒၶ ေဗာဓိသတၱႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔၏ ေမြးေန႔မ်ားကုိ က်င္းပၾက၏. အမ်ိဳးသား ရုိးရာနတ္ပူေဇာ္ပဲြ ရာသီပဲြႏွင့္ မဂၤလာပဲြမ်ား၌ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ၾက၏၊
ဗုဒၶ၀ါဒသည္ တရုတ္ျပည္သုိ႔ ေရွးပေ၀သဏီမွစ၍ ပ်ံ့ႏွ႔ံ ျပီးလွ်င္ လူထုဘာသာ၀ါဒ ျဖစ္လာေသာ္လည္း လူတုိ႔၏ ႏွလုံးသားထဲသုိ႔ နက္ရႈိင္းစြာ ထုိးေဖာက္၀င္ေရာက္ျခင္းမရွိခဲ့ေခ်၊ အေၾကာင္းမူ ဗုဒၶ၀ါဒ ေရာက္လာေသာအခါ တရုတ္တုိ႔မွာ လိမၼာယဥ္ေက်းမႈ ရွိျပီးျဖစ္၍ တာအုိႏွင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒမ်ားကုိ လက္ခံျပီးျဖစ္ၾက၏၊ ထုိ႔အျပင္ တရုတ္တုိ႔သည္ လူမ်ိဳးဗီဇအားျဖင့္ ေလာကီၾကီးပြားခ်မ္းသာေရးကုိသာ အာရုံစူးစုိက္ေသာေၾကာင့္ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒက သူတုိ႔စိတ္ကုိ ဗုဒၶ၀ါဒထက္ ပုိမုိဆဲြေဆာင္နုိင္စြမ္းရွိေပမည္၊ တရုတ္နုိင္ငံ၌ ေရွးေဟာင္းဗုဒၶဘာသာ ဘုရားေက်ာင္းကန္မ်ား ရွိေသးေသာ္လည္း ဗုဒၶ၀ါဒမွာ အစဥ္အလာ ယုံၾကည္စဲြလမ္းမႈႏွင့္ ဓေလ့ထုံးစံမ်ားအၾကား၌ အားနည္းလ်က္ရွိ၏၊ ဗုဒၶဘုရား ၀တ္ေက်ာင္းမ်ားသုိ႔ သြားၾကသူမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ဘုရားတ၇ား ဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့ရန္မဟုတ္ဘဲ ေလာကီစီးပြားေရးအတြက္ ေဗဒင္ယၾတာေမးရန္ သြားေရာက္ၾကျခင္းျဖစ္၏ ။
ကုိရီးယားနုိင္ငံ
ကုိရီးယားနုိင္ငံသည္ ေလးရာစုႏွင့္ ငါးရာစုအတြင္းက တရုတ္ျပည္မွ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ အတတ္ပညာမ်ားကုိ ရရွိ၏ ၊ ဗုဒၶ၀ါဒသည္ ရွစ္ရာစုအစ၌ ေရာက္လာေသာ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္လာ၏၊ ၁၃ ရာစု၌ ကြန္ျဖဴးရွပ္၀ါဒ အေရးသာ၍ ဗုဒၶသာသနာကုိ အားေပးေသာဘုရင္မ်ား ထီးနန္းစြန္႔လႊတ္ၾကရျပီး ျမိဳ႔ၾကီးမ်ားရွိ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းအားလုံး ပိတ္ထားရ၏၊ သုိ႔ရာတြင္ ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း အတန္ၾကာေသာအခါ ဗုဒၶဘာသာကုိ အားေပးေသာဘုရင္မ်ား ထီးနန္းစြန္႔လႊတ္ၾကရျပီး ျမိဳ႔ၾကီးမ်ားရွိ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းအားလုံး ပိတ္ထားရ၏၊ သုိ႔ရာတြင္ ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း အတန္ၾကာေသာအခါ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္ရွင္သန္လာ၍ ၁၆ ရာစုအတြင္းက ဂ်ပန္စစ္တပ္ကုိ ခုခံတြန္းလွန္ရာ၌ ရဟန္းသံဃာမ်ား ပါ၀င္ၾကသည္ဆုိ၏၊ စစ္ျပီးေခတ္၌မူ ေျမာက္ကုိရီးယားမွာ ကြန္ျမဴနစ္နုိင္ငံျဖစ္၍ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္လည္ထြန္းကားရန္ အလားအလာ မရွိေခ်၊ ေတာင္ကုိရီးယားမွာ လြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ခြင့္ ရွိေသာ္လည္း ခရစ္ယာန္ဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ ဗုဒၶဘာသာ၏ စည္ပင္ျပန္႔ပြားမႈမွာ အရွိန္ေႏွးေကြးေနေၾကာင္း သိရ၏၊
ဂ်ပန္နုိင္ငံ
ဗုဒၶသာသနာသည္၅၅၂ ခုႏွစ္၌ ကုိရီးယားမွ ဂ်ပန္ကၽြန္းသုိ႔ ေရာက္လာ၍ မင္းသားၾကီးရွိတုိကုတုိင္းရွိ၏ လက္ထက္၌ထြန္းကားလာ၏၊ မင္းသားၾကီးသည္ တရုတ္နုိင္ငံသုိ႔ ရဟန္းေတာ္မ်ား ေစလႊတ္၍ ေဟာ္ယူဂ်ီအရပ္၌ ေစတီပုထုိးႏွင့္ ၀ိဟာရေက်ာင္းမ်ား တည္ေဆာက္၏ ၊ သာသနာကုိ အားေပး၍ မဟာယာနသုတ္ သုံးခုကုိ ဖြင့္ဆုိေရးသား၏၊ ဂ်ပန္နုိင္ငံ၌ မဟာယာနဂုိဏ္းေပါင္း ၆၀ ေက်ာ္ရွိ၍ ထင္ရွားေသာဂုိဏ္းမ်ားမွာ တင္ေဒ ရွင္ဂုန္ နီခ်ီရင္ ဂ်ိဳဒုိရွင္ရႈ ႏွင့္ ဇင္ဂုိဏ္းမ်ားျဖစ္၏။
တင္ေဒဂုိဏ္းသည္ လူတုိင္း၏ စိတ္သႏၱာန္၌ ေဗာဓိဥာဏ္မ်ိဳးေစ့ ကိန္း၀ပ္ေနသည္။ (၀ါ ) လူတုိင္း ဘုရားျဖစ္နုိ္င္သည္ဟု ေဟာ၏၊ ရွင္ဂုန္ဂုိဏ္း၏ ခံယူခ်က္မွာ အိႏိၵယသားတုိ႔၏ ပရမတၱ၀ါဒႏွင့္ မ်ားစြာမျခားနားေခ်၊ အိႏၵိယေယာဂႏွင့္ တႏၱရက်င့္ထုံးမ်ားကုိ လက္ခံ၍ ဂါထာမႏၱရား အင္းအုိင္လက္ဖဲြ႔မ်ားကုိလည္း အားေပးေသာေၾကာင့္ ထင္ရွား၏၊
နီခ်ီရင္ဂုိဏ္းသည္ ဗုဒၶ၀ါဒႏွင့္ နုိင္ငံအစုိးရ ေပါင္းစည္းေရးကုိ ေရွးရႈေသာဂုိဏ္းသည္ အမိတာဘ ဗုဒၶအား ကုိးကြယ္ဆည္းကပ္မႈကုိသာ ၎၏တစ္ခုတည္းေသာ က်င့္စဥ္အျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳ၏၊ ဂ်ပန္နုိင္ငံ၌ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ အျပိဳင္ျဖစ္ခဲ့ေသာ ဘာသာမွာ ေရွးပေ၀သဏီကစ၍ ရွိခဲ့ေသာ ရွင္တုိဘာသာ ျဖစ္၏၊ ဗုဒၶ၀ါဒီတုိ႔သည္ မူလအစ၌ ရွင္တုိ၀ါဒီတုိ႔ႏွင့္ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေသာ္လည္း ရွင္တုိနတ္မ်ားကုိ ဘုရားေလာင္း ျပဳလုပ္လုိက္ျခင္း ျဖင့္ ၎တုိ႔၏ အေႏွာင့္အယွက္မွ ကင္းလြတ္ခဲ့၏၊ ရွင္တုိဘာသာသည္ ဒုတိယကမၻာစစ္ မျဖစ္မီ ဂ်ပန္နုိ္င္ငံ၌ စစ္၀ါဒထြန္းကားစဥ္က နုိ္င္ငံအစုိးရ၏ အားေပးမႈကုိ ရရွိခဲ့ေသာ္လည္း ယခုအခါ ဗုဒၶဘာသာေလာက္ အရွိန္အ၀ါ မၾကီးမားေတာ့ေခ်။
ယေန႔မဟာယာန ဗုဒၶနုိ္င္ငံမ်ားတြင္ ဂ်ပန္သည္ သာသနာေရးကိစၥမ်ားကုိ ေရွ႔တန္းမွ တက္တက္ၾကြၾကြ ေဆာင္ရြက္ေနေသာနုိင္ငံျဖစ္၏၊ လူမႈ၀န္ထမ္းလုပ္ငန္းမ်ားကုိ အားေပး၍ ၁၉၃၉ ႏွစ္က ဗုဒၶဘာသာ လူမႈ၀န္ထမ္းအဖဲြ႔ေပါင္း ခုနစ္ရာခန္႔ရွိ၏၊ တကၠသုိလ္မ်ား၌ ဗုဒၶသုေတသန႒ာနမ်ားရွိ၍ တရုတ္ တိဗက္ႏွင့္ ေထရ၀ါဒ ပိဋကတ္မ်ားကုိ ႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာၾက၏၊ ပါဠိပိဋကတ္ကုိ ဂ်ပန္ဘာသာသုိ႔ ျပန္ုဆုိခဲ့ၾကရာ အတဲြေပါင္း ၆၅ တဲြျဖင့္ ျပန္ဆုိျပီးစီးေပျပီ၊
တိဗက္
အျခားဗုဒၶဘာသာ နုိင္ငံမ်ားမွာကဲ့သုိ႔ပင္ တိဗက္နုိင္ငံ၌ ဗုဒၶဘာသာသည္ လူမ်ားစု၏ အဆင့္နိမ့္ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ လူနည္းစု အဆင့္ျမင့္ ဗုဒၶဘာသာဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးရွိ၏၊ လူထုဗုဒၶဘာသာသည္ ဟိႏၵဴတႏၱရ၀ါဒႏွင့္ ေရာေထြးေန၍ တႏၱရ၀ါဒကုိ လက္ယာလမ္း၊ လက္၀ဲလမ္းဟူ၍ ခဲြျခားသတ္မွတ္ထား၏၊ လက္ယာလမ္းတႏၱရသည္ ျမန္မာနုိ္င္ငံရွိ ေလာကီပညာ အထက္လမ္းႏွင့္တူ၍ လက္၀ဲလမ္းတႏၱရ၀ါဒမွာ ေလာကီပညာ ေအာက္လမ္းႏွင့္တူ၏။
ေရွးအခါက ဘဂၤလားႏွင့္ အာသံျပည္နယ္မ်ား၌ ေပၚထြန္းခဲ့ေသာ တႏၱရ၀ါဒသည္ ခုနစ္ရာစု အလယ္ေလာက္က တိဗက္ျပည္သုိ႔ ေရာက္လာ၏၊ တႏၱရမွာ ဟိႏၵဴတႏၱရႏွင့္ ဗုဒၶတႏၱရဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္၊ ဗုဒၶတႏၱရမွာ ဟိႏၵဴတႏၱရ၏ အညစ္အေၾကးမ်ားမွ ကင္းစင္သည္ဟု တိဗက္ ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္တစ္ဦးက ယူဆ၏၊ ၁၁ ရာစုေခတ္က အတိသအမည္ရွိ တႏၱရဂုိဏ္းသား ရဟန္းတပါးသည္ က်မ္းစာမ်ားျပန္ဆုိျခင္း ေက်ာင္းမ်ားေဆာက္ျခင္းစသည္ျဖင့္ တိဗက္ဗုဒၶဘာသာကုိ ျပဳျပင္ခဲ့၏၊ အတိသ၏ သာသနာျပဳျပင္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကုိ ရႊန္ကပေခၚ တိဗက္ရဟန္းေတာ္က ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္၏။ တိဗက္သာသနာ၌ ထင္ရွားေသာ ရႊန္ကပသည္ ရဟန္းတုိ႔အား ေထရ၀ါဒ ၀ိနည္းက်င့္သုံးေစျခင္းျဖင့္ တိဗက္ဗုဒၶဘာသာကုိ တႏၱရ အညစ္အေၾကးမ်ား ကင္းေစရန္ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္၏၊
တိဗက္သံဃာသည္ အနီဂုိဏ္း အ၀ါဂုိဏ္း အနက္ဂုိဏ္းႏ်င့္ ကာဂ်ဴပဂုိဏ္းဟူ၍ ေလးဂုိဏ္းရွိ၏၊ ရႊန္ပက ျပဳျပင္ခဲ့ေသာ အ၀ါဂုိဏ္းသည္ အထင္ရွားဆုံးျဖစ္၍ ထုိဂုိဏ္း ၌ ဒလုိင္းလားမား၊ႏွင့္ တာရွိလာမစေသာ သာသနာပုိင္ၾကီးမ်ား ပါ၀င္ၾက၏၊ တိဗက္ လာမား ဘုန္းၾကီးမ်ား၏ အဓိကလုပ္ငန္းမွာ လူတုိ႔အား ဘီလူးသရဲစေသာ မိစၦာ မေကာင္းဆုိး၀ါးမ်ား၏ ရန္မွကာကြယ္ရန္ ပရိတ္ဂါထာ မႏၱာန္မ်ား ရြတ္ဖတ္ျခင္းျဖစ္၍
‘ ဥဳမ္ မဏိပါဒံ ဟုမံ’ ကဲ့သုိ႔ေသာ မႏၱာန္မ်ားႏွင့္ စီရင္ထားေသာ အင္းအုိင္ ခလွဲ႔လက္ဖဲြ႔မ်ားကုိ လူတုိ႔ ယုံၾကည္ကုိးစားၾက၏၊ ထုိုသုိ႔ တိဗက္လူထု၏ ဘာသာတရားသည္ တႏၱရ အညစ္အေၾကးမ်ားႏွင့္ ေရာျပြမ္းေနေသာ္လည္း တိဗက္ဗုဒၶ၀ါဒီအားလုံးကုိ အထင္အျမင္ မေသးသင့္ေခ်၊ အခ်ိဳ႔ တိဗက္ေယာဂီတုိ႔သည္ သရဲတေစၦ အစဲြခၽြတ္ရန္ ေယာဂီမ်ားကုိ ညအခါ ေတာထဲ၌ တစ္ေယာက္တည္းတရားထုိင္ခုိင္း၏၊
တိဗက္ျပည္၌ တန္ခုိးအဘိညာဥ္ရေသာ ရေသ့ရဟန္းမ်ားရွိသည္ဟု အခ်ိဳ႔အေနာက္တုိင္းသားမ်ား ယုံၾကည္ၾက၏၊ ေရွးအခါက အေနာက္တုိင္း၌ ထင္ရွားခဲ့ေသာ သီအုိဆုိဖီအသင္းမ်ားသည္ တိဗက္ျပည္ ရဟႏၱာမ်ားထံမွ သူတုိ႔ရရွိသည္ဆုိေသာ တရားမ်ားကုိ ေဟာေျပာၾက၏၊ တေစၦ သရဲ နတ္ျဗဟၼာစသည္တုိ႔ကုိ လူတုိ႔၏ စိ္တ္ကူးဖန္တီးမႈအျဖစ္ ျပဆုိထားေသာ ေရွးေဟာင္းတိဗက္ က်မ္းမ်ားမွာ အေနာက္တုိင္း အသိပညာရွင္မ်ား အထူးေလ့လာေသာ စာအုပ္ျဖစ္၏ ။
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
ဗုဒၶဘာသာ(၅)မ်ိဳးကေတာ့...
(၁) ကုလဗုဒၶဘာသာ
(၂) လာဘဗုဒၶဘာသာ
(၃) ဘယဗုဒၶဘာသာ
(၄) သဒၶါဓိကဗုဒၶဘာသာ
(၅) ပညာဓိကဗုဒၶဘာသာ
(၂) လာဘဗုဒၶဘာသာ
(၃) ဘယဗုဒၶဘာသာ
(၄) သဒၶါဓိကဗုဒၶဘာသာ
(၅) ပညာဓိကဗုဒၶဘာသာ
(၁)ကုလဗုဒၶဘာသာ......ကုလ ဗုဒၶဘာသာဆိုတာ ရိုးရာဗုဒၶဘာသာကို ေျပာတာပါ။ မိဘ ဗုဒၶဘာသာမို႔ သားသမီးက ဗုဒၶဘာသာျဖစ္လာ ရတာပါ။ မိဘက ခရစ္ယာန္ဆိုရင္ သားသမီးကလည္း ခရစ္ယာန္။ ဒါကို မိရိုးဖလာ ကုလဗုဒၶဘာသာေပါ့။ မိဘက ဗုဒၶဘာသာမို႔သာ သားသမီးက ဗုဒၶဘာသာျဖစ္လာ ရတာပါ။ ဘုရားရွင္ ဘာလို႔ပြင့္မွန္းလည္း မသိ၊ ဘုရားက ဘာတရား ေဟာမွန္းလည္း မသိ၊ ကိုးကြယ္ေနတဲ့ ျမတ္စြာဘုရား ဘာေၾကာင့္ ကိုးကြယ္ရမွန္းလည္း မသိ။ တရားေတာ္ကို ဘာ ေၾကာင့္ ကိုးကြယ္ရမွန္း မသိ၊ ဘုရားကို ဦးခ်တာ ဘာရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ ဦးခ်မွန္း မသိ၊ ဘာ ေၾကာင့္ ဒီေလာက္ရုိရိုေသေသနဲ႔ အေလးျပဳေနမွန္းကို မသိတာ။ လုပ္ေတာ့ လုပ္ေနတာပဲ။ အသိပညာ ဘာမွ မပါတာ ကုလ ဗုဒၶဘာသာပါ။
(၂)လာဘဗုဒၶဘာသာ.......လာဘ ဗုဒၶဘာသာဆိုတာ လာဘ္လာဘလိုလို႔ ကိုးကြယ္တဲ့ ဗုဒၶဘာာသာမ်ိဳးကို ဆိုလိုတာပါ။ ဒီဘဝ စီးပြားေရးေလးမ်ား တက္မလားဆိုၿပီးမွ ဘုရားကိုးကြယ္တာမွာ ေရြးၿပီးကိုးကြယ္တယ္။ ဒီဘုရားကို ကိုးကြယ္ရင္ေတာ့ လာဘ္လာဘ ေပါမ်ားတယ္၊ ဟိုဘုရား ကိုးကြယ္ရင္ေတာ့ျဖင့္ စီးပြားေရး တက္တယ္ဆိုၿပီး ေရြးကိုးကြယ္တာ လာဘ ဗုဒၶဘာသာပါ။ ဘုရားကိုးကြယ္မွသာ လာဘ္ေပါမ်ားမယ္ဆိုရင္ ဘုရားမကိုးကြယ္တဲ့ ခရစ္ယာန္ေတြ ဘာလို႔ လာဘ္ရႊင္ေနလဲ။အဓိကက စီးပြားျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ ဘုရားေႀကာင့္ မဟုတ္ပါဘူး။ ကံ၊ ဉာဏ္၊ ဝိရိယ၊ သတၱိ ေၾကာင့္ပါ။ အိမ္ျခံ ဝယ္မယ္/ေရာင္းမယ္။ အိမ္ေနရာ ေျပာင္းမယ္ဆိုရင္ေတာင္မွ ရက္ရာဇာ၊ ျပႆဒါး ေရြးေနတာေတြ။ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ေပၚမွာ ဘုိးေတာ္၊ ဘြားေတာ္ပံုေတြကို တင္ ထားတာေတြ။ ကိုႀကီးေက်ာ္၊ မႏွဲေလး အစရွိတဲ့ နတ္ေတြ ကုိးကြယ္တာေတြ။ ေဗဒင္ေတြ ယံု ၾကည္ၿပီး ယၾတာေတြ ေခ်လိုက္ၾက စသည့္ လာဘ္လာဘမ်ား လိုခ်င္လို႔ ကိုးကြယ္ေနၾကတဲ့ ဗုဒၶဘာသာမ်ားကို လာဘဗုဒၶဘာသာလို႔ ေခၚပါတယ္။
(၃)ဘယဗုဒၶဘာသာ......ဘယ ဗုဒၶဘာသာဆိုတာေဘးကိုေၾကာက္လို႔ ကိုးကြယ္တာကို ေခၚပါတယ္။ အႏၲရာယ္ကင္း ဖို႔၊ ေဘးရွင္းဖို႔၊ အသက္ရွည္ဖို႔၊ က်န္းမာဖို႔၊ ဒီလိုအေတြးအေခၚေတြနဲ႔ ဘုရားကိုးကြယ္တာကို ဘယ ဗုဒၶဘာသာဟု ေခၚပါသည္။ ဒီဘုရားကို ကိုးကြယ္မွ အသက္ရွည္မည္သာဆိုရင္ ဘုရား မကိုးကြယ္တဲ့ ခရစ္ယာန္၊ အစၥလာမ္ေတြ အသက္ရာေက်ာ္ ရွည္ေနႀကတာ ဘာလို႔ပါလဲ။ဘာမွမသိဘဲ ရမ္းကိုးကြယ္တာ ကုလ ဗုဒဘာသာ၊ လာဘ္လာဘ လိုခ်င္လို႔ ကိုးကြယ္တာကို လာဘ ဗုဒၶဘာသာ။ ေဘးေႀကာက္ၿပီး အကုိးအကြယ္ မွားေနတာ ဘယ ဗုဒၶဘာသာ။ ဒီ ကုလ၊ လာဘ၊ ဘယ ဗုဒၶဘာသာ (၃)မ်ိဳးကို ေအာက္တန္းစားဗုဒၶဘာသာမ်ားဟု ေခၚပါသည္။ ဟိုလူ မပါ။ ဒီလူမပါ။ ဟုိလူ႔ ပသပါတယ္။ ဒီလူ႔ ပသပါတယ္။ လက္ညႈိးထိုး ခြက္လွန္ လုပ္ေနတာ ေတြကို ဘုရားက သူေတာင္းစား ဗုဒၶဘာသာပါတဲ့။ခႏၶာမွာ အသိ၊ ဘာသာေရး အသိဓာတ္ခံနည္းေတာ့ လိမ္စားေနတဲ့သူေတြက လိမ္လို႔အရမ္း ေကာင္းေနပါတယ္။ ဘုရားလည္း ကိုးကြယ္ရေသး၊ တရားလည္း ကိုးကြယ္ရေသး၊ ဆြမ္းဦးကို လည္း ေလာင္းလွဴရေသး၊ သာသနာေတာ္ကိုလည္း ပစၥည္းေလးပါးျဖင့္ လွဴဒါန္းပူေဇာ္ ဆက္ ကပ္ရေသး။ ဘာအတြက္ ဒါေတြ လုပ္ေနရတာလဲ? ဘာအတြက္ သာသနာကို ခ်ီးေျမွာက္ေန တာလဲ? ဘာအတြက္ ေက်ာင္းေဆာက္ ေနတာလဲ? စဥ္းစားပါ။ ေဝဖန္ပါ။ သံုသပ္ပါ။
(၄)သဒၶါဓိကဗုဒၶဘာသာ.......သဒၵါဓိကဗုဒၶဘာသာဆိုတာ သဒၵါတရားကို အရင္းခံပါတယ္။ သဒၵါတရားဆိုတာ ယံုၾကည္ခ်က္ ပါ။ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာကို တကယ္သက္ဝင္ ယံုၾကည္တာကို ေခၚပါတယ္။ ယံုၾကည္တဲ့ေန ရာမွာလည္း မွန္မွန္ကန္ကန္ ယံုၾကည္တဲ့ သမၼာသဒၵါနဲ႔၊ မွားမွားယြင္းယြင္း ယံုၾကည္တဲ့ မိစာၦ သဒၵါဆိုၿပီး (၂)မ်ိဳး ရွိပါတယ္။ သမၼာသဒၵါ မွန္မွန္ကန္ကန္ယံုၾကည္ခ်က္ဆိုတာ သစၥာတရားကို သိေတာ္မူတဲ့ ျမတ္စြာဘုုရားဟာ ေဝေနယ် သတၱဝါေတြကို သူသိသကဲ့သုိ႔ ေမတၱာ၊ ဂရုဏာ ေတာ္ အျပည့္နဲ႔ သစၥာေလးခ်က္၏ အနက္ကို ေဟာၾကားေတာ္ မူခဲ့ပါသည္။ ဒီတရားေတာ္ရဲ့ အနက္ေတြကို ပိုင္ပိုင္ႏုိင္ႏုိင္ သိေတာ္မူသြားၾကတဲ့ အရိယာသူေတာ္စင္ႀကီးေတြဟာ နိဗၺာန္ ဝင္စံ သြားၾကပါတယ္။ နိဗၺာန္ဆိုတာ အို ၊ေသ၊ နာ လြတ္ရာပါ။အေသလြတ္ရာ ျပတတ္လို႔ "ျမတ္စြာဘုရားအား ကိုးကြယ္ပါ၏" ဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္ဟာ မွန္ကန္ေသာ ယံုၾကည္ခ်က္၊ တရားေတာ္ကို ဘာေၾကာင့္ ကိုးကြယ္ရသလဲ?။ ျမတ္စြာဘုရား ေဟာေတာ္မူခဲ့ေသာ တရားေတာ္ကို ႀကိဳစားအားထုတ္လိုက္လို႔ တရားလမ္းေၾကာင္းအတိုင္း သာ ေလွ်ာက္သြားႏုိင္ရင္ နိဗၺာန္ေရာက္ပါမည္။ ထိုအေသလြတ္ရာသို႔ပို႔ေဆာင္တာ တရားက ပို႔ေဆာင္တာပါ။ ပုဂၢိဳလ္က ပို႔ေဆာင္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ထိုတရားေတြ မကြယ္မေပ်ာက္ ေသး တာ ဘယ္သူ႔ေက်းဇူးပါလဲဆိုရင္ သံဃာေတာ္ေတြရဲ့ ေက်ဇူးပါ။ ဘုရားရွင္ ေဟာေတာ္မူေသာ ဓမၼကၡႏၶာေပါင္း ရွစ္ေသာင္းေလးေထာင္၊ သုတ္ဝိနည္း အဘိဓမၼာတရားေတြကို သံဃာေတာ္ ေတြက ေဆာင္ထားတာပါ။ ပိဋကသံုးပုံကို သံဃာေတာ္ေတြက ေစာင့္ေရွာက္ ထားခဲ့တာပါ။ သံဃာေတာ္ကို ယံုၾကည္မႈ၊ ဒါေတြက ရတနာျမတ္သံုးပါးကို မွန္မွန္ကန္ကန္နဲ႔ ယံုၾကည္ၾကတဲ့ သမၼာသဒၵါ ယံုႀကည္မႈ။ မိစာၦသဒၵါယံုၾကည္မႈက လာဘ္လာဘ ေပါတယ္။ အႏၲရာယ္ ကင္း တယ္ဆိုၿပီး ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္ေနတာ မိစာၦသဒၵါ။လာဘ္လာဘ ေပါတယ္ဆိုတဲ့ လာဘဗုဒၶဘာသာ ယံုၾကည္ခ်က္၊ အႏၱရာယ္ကင္းေအာင္ ဆိုၿပီး ဘယ ဗုဒၶဘာသာေတြရဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္၊ ဗုဒၶရဲ့ ဂုဏ္ေက်ွဇူးကို ဘာမွနားမလည္ဘဲ သူမ်ားက ဦးတုိက္ေနလို႔သာ ရမ္းဦးတိုက္ရတဲ့ ကုလဗုဒၶဘာသာေတြရဲ့ ယံုၾကည္မႈ၊ ဒါေတြဟာ မိစာၦသဒၶါ ေတြပါ။ အေသလြတ္ရာလမ္းကို ျပတတ္လို႔၊ အေသလြတ္ရာ ပို႔ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့လို႔၊ အေသလြတ္ ရာ တရားကိုေဆာင္ထားႏုိင္လုိ႔ "ရတနာသံုးပါးကို ကုိးကြယ္ပါ၏" ဆိုတဲ့ သမၼာသဒၵါ။ အႏွစ္ သာရ မရွိတာကို မရွိဘူးလို႔ သိပါတယ္၊ အႏွစ္သာရ ရွိတာကိုု ရွိတယ္လို႔ သိပါတယ္၊ မွား တာကို မွားတယ္လို႔ သိတယ္၊ မွန္တာကို မွန္တယ္လို႔ သိတယ္၊ သိတဲ့အျပင္ အမွားလမ္းကို ေရွာင္၊ အမွန္လမ္းကို ေဆာင္တာသည္ သမၼာသဒၵါရွိတဲ့ သဒၵါဓိက ဗုဒၶဘာသာပါ။
(၅)ပညာဓိကဗုဒၶဘာသာ......သစၥာတရားကို ေသခ်ာသိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာကို ပညာဓိက ဟုေခၚသည္။ ပညာဓိက ဗုဒၶဘာ သာဟာ တရားေတာ္ကို ယံုၾကည္တယ္။ တရားေတာ္ကို ဘယ္လိုယံုၾကည္တာလည္းဆိုေတာ့ ရမ္းယံုၾကည္တာမဟုတ္ဘဲ ခႏၶာအသိနဲ႔ အေသအခ်ာသိၿပီး ယံုတယ္။ ထိုသို႔သိတာကို ပညာ ဟုေခၚပါသည္။ သစၥာေလးပါးကို အေသအခ်ာ ပညာနဲ႔သိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာ၊ ျဖစ္ပ်က္မႈေတြကို သိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာ၊ ျဖစ္ပ်က္ ျမင္တာ ခႏၶာက ျမင္တာလား? ပညာက ျမင္တာလားဆိုေတာ့ ပညာက ျမင္တာပါ။ ပညာဓိက ဗုဒၶဘာသာပါ။ ဘုရားက မင္းတုိ႔ခႏၶာထဲမွာ ျဖစ္္တာနဲ႔၊ ပ်က္ တာပဲ ရွိတာလို႔ ေဟာခဲ့ပါတယ္။ ဒါကို ကိုယ္တိုင္ သစၥာတရားကို ေသခ်ာသိၿပီး က်င့္ႀကံလိုက္ ေတာ့ ျမင္တယ္။ ကိုယ္တိုင္ျမင္ေတာ့ ယံုၾကည္လာတယ္။ ယံုၾကည္ေတာ့ သဒၵါ၊ ျဖစ္ပ်က္ျမင္ တာက ပညာ။ ထိုေႀကာင့္ သဒၵါနဲ႔ပညာဟာ သြားၿပီး တြဲေနပါတယ္။သဒၵါတရား မွန္မွန္ကန္ကန္ျဖင့္သာ ႀကိဳးစားမယ္ဆိုရင္ အပၸါယ္ေလးပါးမွ လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ပါ ၏။ ဒို႔မွာ အပၸါယ္မ်ိဳးေစ့ေတြ၊ အပၸါယ္က်ေၾကာင္းကံေတြ လုပ္ထားတာရွိၾကပါတယ္။ ဒါေတြကို ဘယ္သူမွ ဝင္တားလို႔ မရပါဘူး။ သူ႔ကို တားခ်င္ရင္၊ သူ႔ကို အက်ိဳးမေပးေစခ်င္ရင္ ဘာနဲ႔ ျဖတ္ရမလဲဆိုေတာ့ ဉာဏ္နဲ႔ျဖတ္ရမယ္။ ဉာဏ္နဲ႔ျဖတ္လိုက္လို႔ ျဖစ္ပ်က္မဂ္ဆိုက္ေနတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ မွာ သဒၵါလည္း ပါတယ္၊ ပညာလည္း ပါတယ္။ ဒါသည္ သဒၵါဓိကႏွင့္ ပညာဓိက ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ပါသည္။ သဒၵါဓိကႏွင့္ ပညာဓိက ဗုဒၶဘာသာဟာ အထက္တန္း ဗုဒၶဘာသာပါ။
(ဒီဗုဒၶဘာသာ(၅)မ်ိုဳးအေႀကာင္းအား အရွင္ေဇာတိကသာရ(စဥ့္ကူး) ေရးးသားပူေဇာ္ခဲ့သည့္ မိုးကုတ္ၿမိ့ဳ၊ ကုန္းျမင့္သာရပ္၊ ဓမၼရံသီရိပ္သာ၊ ပဓာနနာယက ကမၼဠာနစရိယ နယ္လွည့္ဓမၼ ကထိကဆရာေတာ္ ဘဒၵႏၷသုနႏၵ ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ ဗုဒၶဘာသာ(၅)မ်ိဳးႏွင့္ သစၥာေလး ပါး တရားေတာ္ စာအုပ္မွ ေကာက္ႏႈတ္ ေဖာ္ျပျခင္း ျဖစ္ပါတယ္)